Królowa nauk popada w niełaskę

Polska była kiedyś, nawet jeszcze w czasach PRL-u, mocarstwem w dziedzinie matematyki… – admin.

Zbyt mała liczba godzin przeznaczonych na nauczanie matematyki wydaje się obecnie jednym z głównych powodów niskich umiejętności matematycznych polskich uczniów. Skutkiem tego jest konieczność prowadzenia zajęć wyrównawczych z matematyki dla studentów I roku na wydziałach nauk ścisłych i politechnikach.

Kiedy szefem resortu edukacji została mianowana Katarzyna Hall, prywatnie żona – kreowanego przez media na konserwatywnego historyka – Aleksandra Halla, wielu naiwnych uległo mitowi, jakoby pani minister, niczym uderzeniem czarodziejskiej różdżki, miała w pełni dowartościować polską szkołę. Stało się zupełnie odwrotnie. Niestety, pani minister zaczęła ulegać postępowym, liberalnym pomysłom na reformę edukacji.

Znacznie pogorszył się status takiego przedmiotu jak historia, zarówno pod względem treści, jak i liczby godzin nauczania. Poloniści załamują ręce nad przetrzebieniem listy lektur w myśl poglądu, że nie wolno uczniów nazbyt obciążać czytaniem wieszczów narodowych.

Ale to wszystko nic w stosunku do tego, co zrobiono z nauczaniem przedmiotów ścisłych. Wiele do myślenia daje też zadziwiający upór, z jakim pani minister doprowadziła do tego, że już sześciolatki będą uczyć się w szkole podstawowej, a matura będzie zdawana przez uczniów w wieku 18 lat. Skutki tego eksperymentu objawią się za kilka lat, kiedy to absolwentami polskich liceów będą osoby mające cechy półinteligentów.

Z matematyką było najgorzej

Tegoroczne egzaminy maturalne stały się już historią. Rodzi się jednak pytanie, czy chlubną. Analizując wyniki matury z poszczególnych przedmiotów, wydaje się, że najsłabiej wypadła matematyka. Średnie wyniki z tego przedmiotu były niższe od ubiegłorocznych na poziomie podstawowym o mniej więcej 10 punktów procentowych, zaś na poziomie rozszerzonym o blisko 5 punktów procentowych (za podstawę wzięto dane z OKE w Krakowie, ponieważ sprawozdanie ogólnopolskie nie zostało jeszcze opublikowane). Maturę z tego przedmiotu zdało w sesji letniej mniej niż 80 proc. uczniów klas trzecich, mimo że jej zaliczenie wymagało uzyskania jedynie 30 proc. punktów. Ogólna zdawalność, uwzględniająca pozostałe obowiązkowe przedmioty, wynosiła ok. 75,5 procent. Wyniki te, choć potraktowane przez prasę jako fakt sensacyjny, nie dziwią trzeźwych analityków systemu oświatowego w naszym kraju.

Mimo szumnych haseł ujętych w oficjalnych projektach edukacyjnych w stylu: „Wybieram matematykę” lub „Matematyka – przelicz to na swój zysk”, stan nauczania królowej nauk wcale się nie poprawia, a nawet, jak sugerują tegoroczne wyniki matury, się pogarsza. Przyczyny tkwią w wieloletnich zaniedbaniach w tym zakresie.

Brak spójnego systemu szkoleń

Działania podjęte przez obecny rząd w kierunku przygotowania systemu edukacyjnego do powszechnej matury z matematyki i szerzej do reformy nauczania tego przedmiotu są niespójne i nie mają charakteru systemowego. Każda wdrażana reforma oświatowa wymaga przede wszystkim właściwego przygotowania nauczycieli. Ważne jest zwłaszcza ich wsparcie tzw. przywarsztatowe, którego mają udzielać specjalnie do tego powołani nauczyciele – doradcy metodyczni. W ostatnich latach ich liczba radykalnie się obniżyła, a w niektórych województwach metodycy niemal nie występują. Przykład może stanowić województwo podkarpackie, w którym doradcę ds. matematyki zatrudnia jeden spośród 25 powiatów. Co prawda Ministerstwo Edukacji Narodowej wystąpiło z inicjatywą projektów (finansowanych z pieniędzy unijnych) przygotowujących nauczycieli matematyki do funkcjonowania w warunkach proponowanych reform, które realizuje Ośrodek Rozwoju Edukacji oraz Centralna Komisja Egzaminacyjna, ale programy te docierają do niewielkiej części nauczycieli. Szkolenia te nie są zaplanowane jako kaskadowe, a przygotowani na nich doradcy metodyczni mają możliwość powtórzenia ich jedynie wśród nauczycieli, którzy im terytorialnie podlegają. Skuteczność tego typu projektów można by uzyskać, nadając im powszechny, celowy, spójny i całościowy programowo charakter.

Nie wiadomo jednak, dlaczego ministerstwo tego nie uczyniło, a nawet nie zamierzało uczynić. Lukę tę po mistrzowsku uzupełniają wojewódzkie i powiatowe ośrodki doskonalenia nauczycieli oraz Stowarzyszenie Nauczycieli Matematyki, proponując często bardzo dobrą ofertę szkoleniową. Nie mają one jednak żadnego prawnego instrumentu umożliwiającego wyegzekwowanie na dyrektorach szkół uczestnictwa w zaproponowanych formach dokształcania podległych im nauczycieli. Brak poza tym systemu integrującego i weryfikującego te działania. W tej sytuacji częste zmiany podstawy programowej powodują jedynie chaos w świadomości nauczycieli, a co za tym idzie – brak spójności nauczania, które przekłada się na niskie wyniki osiągane przez uczniów na egzaminach. W latach 2007-2008 doszło do dwóch takich zmian, co doprowadziło w pewnym momencie do równoczesnego funkcjonowania odmiennych i niekompatybilnych wersji podstawy programowej (oczywiście na różnych poziomach edukacji).

Główna przyczyna: mała liczba godzin

Kolejne zmiany podstawy programowej idą w kierunku ograniczania treści programowych, co w zamierzeniach MEN ma doprowadzić do pogłębienia nauczania matematyki tak, aby skoncentrować się na kształtowaniu plastycznego i logicznego myślenia, umiejętności rozumowania oraz rozwiązywania problemów strategicznych. Nie przewiduje się jednak jednoczesnego zwiększenia liczby godzin przeznaczonych na matematykę, co w konsekwencji nie prowadzi do powiększenia ilości doświadczeń matematycznych ucznia. W moim przekonaniu konsekwencją może być jedynie dalsza degradacja przedmiotu, tym bardziej że zbyt mała liczba godzin nauczania wydaje się obecnie jednym z głównych powodów niskich umiejętności matematycznych polskich uczniów.

Innym ważnym powodem niezadowalającej efektywności nauczania tego przedmiotu jest przeładowanie klas. Dotyczy to zwłaszcza szkół ponadgimnazjalnych w dużych ośrodkach miejskich. Trudno jest podjąć odpowiedzialność za dobre przygotowanie klasy do matury, gdy liczy ona 44 osoby (a tak bywa np. w Rzeszowie). Niż demograficzny miał w deklarowanych planach MEN doprowadzić do rozwiązania tego problemu. Za finansowanie szkół odpowiedzialne są samorządy, wolą one jednak utrzymać dotychczasową liczebność klas, zwalniając nauczycieli i obniżając w ten sposób koszty utrzymania szkoły. W przypadku małych szkół polityka ta prowadzi bardzo często do likwidacji tych placówek. Rząd ze swej strony nie podjął żadnych istotnych działań, które mogłyby zahamować te tendencje, jak chociażby określenie rozporządzeniem maksymalnej liczby uczniów w klasie na danym etapie nauczania, czy istotne zmiany w przydziale subwencji oświatowej. Specyfika przedmiotu powoduje, że powstałe braki kumulują się na kolejnych etapach edukacyjnych, doprowadzając do skutku, który ujawniła tegoroczna matura.

Studenci zaczynają od… korepetycji

Coraz niższe umiejętności uczniów kończących gimnazjum w stosunku do uczniów kończących „starą” szkołę podstawową lub wcześniejszych roczników zauważają nauczyciele szkół ponadgimnazjalnych. Natomiast MEN oficjalnie zaprzecza, podając jako kontrargument wyniki międzynarodowych badań PISA. To światowe badanie obejmuje wszystkie kraje cywilizowane. Co to badanie pokazało w przypadku Polski? Byliśmy słabi, teraz jesteśmy lepsi, ale czy mniej słabi? (por. A. Nalaskowski, w: Nowości, 15 lipca 2011 r., felieton Pogranicze czasów, Słaba matura, s. M 15).

Słusznie zatem skonkludował jeden z profesorów filozofii: „A co mi po ich miejscu w jakimś tam badaniu, jak oni nie potrafią dodawać ułamków i obliczać procentów?”. Powstaje jednak wątpliwość, czy wyniki PISA nie są uwarunkowane specyficzną „manierą” zadań stosowanych w tych badaniach. Innymi słowy, czy nie należy raczej twierdzić, że obecne gimnazjum przygotowuje lepiej uczniów do radzenia sobie ze specyficznymi zadaniami występującymi w testach tych badań, i to tylko niektórymi, niż do podjęcia nauki w szkole ponadgimnazjalnej? Trzy lata czwartego etapu edukacji to okres zbyt krótki na wyrównanie zaległości i rzetelne zrealizowanie podstawy programowej z matematyki dla tego etapu. Skutkiem takiego miernego przygotowania uczniów na etapie szkolnym są już teraz powszechnie stosowane zajęcia wyrównawcze z matematyki dla studentów I roku na wydziałach nauk ścisłych i politechnikach.

To pokazuje niebezpieczne tendencje, w jakim kierunku zmierza polska oświata pod rządami Katarzyny Hall. Paradoksalnie to właśnie pani minister doprowadziła do większych strat i szkód w Polsce niż minister Cezary Grabarczyk na kolei czy przy budowie autostrad lub premier, tolerując nieudolne poczynania Bogdana Klicha czy Zdrojewskiego (por. A. Nalaskowski, w: Nowości, 1 lipca 2011 r., felieton Pogranicze czasów, Statek głupców, s. M 15).

Zatem można śmiało postawić tezę, że nieudana reforma oświaty okaże się jedną z najbardziej brzemiennych w skutkach reform rządu Donalda Tuska. Budowa dróg jest ważna, wzrost PKB również, ale najważniejszą wartością każdego społeczeństwa jest dobrze wykształcony i ukształtowany, światły człowiek. To jest najcenniejsza i niezastąpiona wartość każdego narodu, który realnie patrzy w przyszłość.

Przemysław Przybylski

Autor jest metodykiem z Toruńskiego Ośrodka Doradztwa Metodycznego i Doskonalenia Nauczycieli w Toruniu. Zajmuje się kształceniem nauczycieli i studentów. Jest absolwentem teologii na ATK w Warszawie, pedagogiki na UMK w Toruniu oraz studiów doktoranckich na UKSW w Warszawie. Pełni funkcję radnego Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego.

http://www.naszdziennik.pl/