Witold Poprzęcki: „Palestyna za czasów Chrystusa” c.d. 4

(Fragment 9)

Dzień powszedni Palestyny
Kobieta – najtańsze zwierzę pociągowe

„Maria obrała najlepszą cząstkę, która nie będzie jej odjęta” /Łuk. X.42/.

Spróbujmy streścić to, co dotychczas napisaliśmy o stanowisku społecznym i religijnym kobiety w Palestynie, aby to zagadnienie wyczerpać do końca. Jest wiec kobieta obiektem przetargów i handlu, na równi z każdym stworzeniem domowym /Jakub i Laban/, po śmierci jednego męża pierwszeństwo do niej ma brat męża, bez względu na to, czy się takie spadkobranie kobiecie podoba czy nie. O to nikt nie pyta. Jej podstawowym obowiązkiem religijnym jest… rodzenie dzieci, a kobieta, która nie może rodzić, podejrzewana jest o wszelkie zło, przede wszystkim o to, że u Jehowy jest w niełasce. Nikomu nie przychodzi do głowy, w każdym razie nawet w późno-judejskich haggadach nie ma o tym ani słowa – że mężczyzna też może być winien bezdzietności w małżeństwie. Poza tym kobieta może być matką dwunastu nawet dzieci, ma wtedy szacunek u wszystkich kuzynek i przyjaciółek, bo -znów długie lata wlecze się ten przesąd i za chrześcijaństwem – może trzeba będzie od niej szat pożyczyć, żeby mieć upragnione dziecko?

Ale i ta ogólnie szanowana niewiasta nie ma większych praw realnych, nawet i ona nie ma prawa wstępu do świątyni, gdzie co najwyżej może zanieść ofiarę /por. „wdowi grosz” spostrzeżony przez Chrystusa/, nie ma też prawa do bezpośredniego kontaktu z Jehową nawet w tak smutnej chwili, jak śmierć męża czy innego członka rodziny. Natomiast schwytana na cudzołóstwie – podlega ukamieniowaniu. Ona. Choć przecież bez niego cudzołóstwo jest niewykonalne. Czyli w tej najważniejszej sprawie normy prawne są niejednakowe dla kobiety i mężczyzny, a ta niesprawiedliwość i za chrześcijaństwem wlecze się przez długie wieki, bo do całkowitego zrównania w prawach nie doszło do dziś.

Te judejskie obciążenia zaważyły nawet na opinii, nawet w XX wieku, bo surowiej ocenia się kobietę złego prowadzenia, niż mężczyznę. Wynikająca z mojżeszowego prawodawstwa niesprawiedliwość, nawet w społeczeństwach czysto chrześcijańskich, trwa. Jeżeli nawet judaizm przyznaje kobiecie duszę, jest to dusza znacznie gorszego gatunku, dusza, która uprawnień religijnych ma znacznie mniej, jako że po każdym okresie i po każdym połogu – sprawach fizycznie jak najbardziej naturalnych – kobieta jest „nieczysta”: nie wolno jej dotknąć. Jeżeli wczuć się w istotę połogu, który dla ogromnej ilości kobiet jest potężną dawką cierpienia, a pomoc w usunięciu łożyska czy umyciu jest wprost niezbędna – ten przepis trzeba ocenić jako wyjątkowo nieludzki.

Rytualna kąpiel oczyszczająca, która nie może przecież odbyć się w rzece, ale w miejscu specjalnie przeznaczonym, o ściśle określonym wolnym przepływie wody, podobnie jak miska z wodą przed posiłkiem – to pierwsze źródło epidemii, która w Palestynie zwykle rozpoczyna się od żeńskiej połowy narodu. I trzeba tu podkreślić, że jeżeli kazuistyka faryzeuszowaka, szczególnie rabinów „odchyleniowców” wprowadza bardzo wiele uproszczeń, „ulg taryfowych” dla mężczyzn, o tyle kobiet nie uwzględnia zupełnie i żadne ulgi w przepisach czysto kobiecych nie mają zastosowania.

Na co dzień – kobieta podlega mężczyźnie pod każdym względem, ustępuje mu w przejściu, nigdy nie idzie przed lub obok, ale zawsze za mężczyzną, bez względu na to, czy tym mężczyzną jest ojciec, mąż czy młodszy brat. Małżeństwo nie daje kobiecie nic więcej, jak tylko zwiększenie obowiązków i to bardzo poważne. Nie uwalnia ono bowiem od dotychczasowych obowiązków względem własnej rodziny /na to Jehowa kategorycznie nie pozwala/, poczucie więzów rodzinnych jest w całym narodzie bardzo silne  – przybywają jej natomiast dodatkowe obowiązki względem męża i jego rodziny. Małżeństwo to przede wszystkim posunięcie natury gospodarczej: za jakąś tam odpłatnością dla teścia uzyskuje się dodatkową siłę roboczą, która oprócz tego może służyć i do innych celów, jak np. rozmnażania rodziny.

Ponieważ mnożenie się należy do swego rodzaju obowiązków religijnych i bezpłodność kobiety wprost kategorycznie zmusza do rozwodu – w ślad za tym idzie rozdrobnienie własności rolnej. Już w III wieku przed nar. Chr.  Judejczycy pracują na areale śmiesznie małym, z którego przy najlepszej uprawie i nawożeniu nie można wydobyć tego minimum, jakie jest niezbędne do wyżywienia rodziny. Poza tym, trzeba jeszcze pamiętać, że od 1200 lat pali się zwierzęta Jehowie na ofiarę, a ziemia palestyńska o silnej zawartości wapnia wymaga kwaśnych nawozów, a nie alkalicznych popiołów – inaczej mówiąc jest stale wyjaławiana. Takie najmniejsze kawałeczki poczynają wykupywać Grecy, których operatywność i względna zamożność decyduje o tym, że ziemia w ich rękach scala się i to scalanie postępuje. Ale Grecy są rolnikami raczej słabymi. To naród kupców i żeglarzy, żołnierzy i artystów – proces scalania rozdrobnionej ziemi dawnego Izraela staje się widoczny w pasie nadmorskim i w Dekapolu. W pasie, nadmorskim , bo Greka morze zawsze żywi, a w Dekapolu, ponieważ kolonizacja grecka tworzy tu kilkanaście ośrodków niezwykle zwartych narodowo na długo przed najazdem Aleksandra Wielkiego na te tereny.

Mamy wiec trzy warstwy rolnicze: bogatych obszarników greckich, znacznie mniej bogatych izraelskich i  małorolnych, którzy stanowią ogromną przewagę, szczególnie wokół wszystkich większych miast Izraela i Judy. Gdyby to porównać z dzisiejszymi stosunkami rolniczymi Polski Ludowej zgodzilibyśmy się, że w pierwszej kategorii, odpowiadającej Państwowym Gospodarstwom Rolnym – pracuje traktor, jeden lub więcej, w drugiej kategorii – konie, w trzeciej zaś odpowiadającej dzisiejszym działkowiczom ziemie uprawia użytkownik działki, łopatą, motyką lub innymi narzędziami, nie wymagającymi siły pociągowej.

W Palestynie ostatnich trzech wieków przed nar. Chr. traktorowi odpowiada koń, który dla Judejczyka jest ryzykownym luksusem. Luksusem, gdyż koń jest tylko siłą pociągową i niczym więcej, a ryzyko posiadania konia w tym kraju wiecznie wojującym polegało zawsze na tym, że prędzej konia niż człowieka brał nieprzyjaciel do niewoli. Rasa – to berbery, ciemnej maści, bardzo wytrzymałe i niewiele wymagające, ale też niezbyt szybkie i np. do wyścigów absolutnie nieprzydatne.

Na drugim miejscu użytkowym stanie wielbłąd dwugarbny /Camelus baktrianus/ nieco niższy od afrykańskiego dromadera, który jako siła pociągowa jest słabszy od konia, żyje nieco krócej, bo do 40 lat najwyżej, podczas gdy koń berberyjski dociąga do pół wieku, ale za to wielbłąd daje rocznie około kilograma znakomitej wełny i dziennie prawie dwa litry mleka o 22-26 procentach tłuszczu. Pracuje wolniej od konia i jest nieco słabszy, nie na każdą ziemię można go użyć.

Na trzecim miejscu krowa, która mleka daje znacznie więcej niż wielbłąd /nawet w przeliczeniu na czysty tłuszcz/ i orać nią można lepiej niż wielbłądem, ale „staż pracy” ma znacznie krótszy, bo żadna z ówczesnych ras palestyńskich nie żyje ponad ćwierć wieku. Te trzy zwierzęta jednak wymagają paszy, przy czym już w III wieku przed Chr. pastwiska jako bezpańskie lub gromadzkie miejsca wspólnego wypasu zwierząt już nie istnieją. To co jeszcze jest – to już nie pastwiska, lecz nieużytki, po których zwierzęta więcej mają chodzenia niż wyżywienia.W tym stanie rzeczy „majątek” poniżej dwóch hektarów musi być uprawiany ręcznie, bo na wyżywienie zwierzęcia pociągowego nie starczy ziemiopłodów.

„Orka” na takim kawałku ziemi odbywa się za pomocą sochy nożnej. Jest to coś w rodzaju sandału z grubą podeszwą drewnianą, do której od spodu przymocowany jest róg bawoli, lub w najgorszym razie krowi, zamocowany ostrzem ku przodowi. Od obu boków sandału idą dwa pasy, które „siła pociągowa” zakłada sobie na ramiona i ciągnie. Krowi róg robi głęboki rowek, w który człowiek idący za oraczem rzuca nasiona i zadeptuje rowek, aby ptaki nie wydziobały. Z reguły „siłą pociągową” takiej sochy jest kobieta, oraczem jej mąż zaś siewcą syn lub córka. Myliłby się jednak ktoś, kto by sądził, że to jest jedyny, czy też podstawowy obowiązek kobiety. Jej dzień powszedni w rodzinie zaczyna się co najmniej godzinę wcześniej, niż dzień męża czy syna. Trzeba nanieść wody stworzeniom, jakie są w gospodarstwie i ludziom, rozniecić ogień, ugotować śniadanie, przy czym nawet rozmoczone durro gotuje się dłużej niż pół godziny, a soczewica prawie godzinę. Dopiero gdy śniadanie jest gotowe, zwierzęta domowe nakarmione względnie wydojone – można budzić domowników – mężczyzn. Zjeść kobieta musi jak najszybciej, bo jeżeli rodzina wyrusza na cały dzień do roboty, czy jakiś obiad zabrać dla wszystkich, nie mówiąc już o wodzie, której solidny dzban trzeba wzięć w każdym wypadku.

Kobieta w Palestynie za jedno tylko może dziękować Jehowie, a mianowicie za to, że zbiór daktyli nie zbiega się w czasie ze zbiorem fig i oliwek, a żniwa pszenne jedne i drugie nie zbiegają się z winobraniem, jak i za to, że pszenica rodzi tylko dwa razy do roku, a nie np. sześć. W rolnictwie palestyńskim jedna robota depcze po piętach drugiej, ale nie nakładają się. To dobrze, bo nie ma takiej roboty, w której kobieta nie ma żadnego udziału. Co oczywiście nie oznacza, że między jedną robotą a drugą można znaleźć wytchnienie: do kobiety należy utrzymanie porządku w domu, przygotowanie wszelkich zapasów żywności, przędzenie i tkanie wełny czy lnu oraz wszelkie chałupnicze roboty zarobkowe z tkaniem dywanów łącznie. O ile mężczyzna może nawet dwukrotnie w ciągu dnia wyjść z domu do synagogi, czy do świątyni, a tym samym rozprostować grzbiet i odpocząć – dla kobiety jest to nie do pomyślenia. Ona ma prawo iść do świątyni cztery razy do roku, ale do synagogi tylko wtedy, gdy jej mąż, lub ktoś z rodziny będzie czytał Torę. Bez dostatecznia mocnego pretekstu, jak np. choroba w domu, nieurodzaj czy inna klęska – kobieta dostępu do Jehowy nie ma.

Ta dyskryminacja kobiety nie jest bynajmniej pomysłem narratorów Tory, ale czymś, co mozaizm przywlókł z Mezopotamii, a nie potrafił, a może i nie chciał z tym zerwać. Stanowisko kobiety jest drugo-, jeśli nie trzeciorzędne nie tylko w Mezopotamii, nie tylko u wszystkich ludów tamtejszych: Medów, Persów, Chaldejczyków czy Asyryjczyków. Wszyscy oni spychają kobietę do pracy fizycznej, wszyscy nie dopuszczają jej do spraw ważniejszych, odbierają prawo decyzji czy władania czymkolwiek. Jeżeli w wielu tych narodach spotykamy poligamię, haremy itp. – nigdzie nie spotykamy poliandrii czy matriarchatu. Pierwsze słowa szacunku dla kobiety, ale tylko dla kobiety matki znajdziemy w Egipcie XIX dynastii, a i tego nie wiele, choć kapłankami mogą być kobiety i w Egipcie i w Fenicji i w Asyrii, czego znów dziś za wielki zaszczyt nie uważalibyśmy: są to kapłanki albo sakralnej prostytucji, uprawianej za pieniądze, idące na koszty kultu, jak u fenickiej Astoreth czy asyryjskiej Astarty, lub śpiewaczki i tancerki, jak w świątyni greckiej Afrodyty czy egipskiej Izydy.

U Greków, jak się rzekło, kobiety są nawet boginiami i zarówno z mitologii, jak z życia codziennego epoki hellenizmu wynika bezwarunkowo lepsze stanowisko kobiety, niż w innych narodach basenu Morza Śródziemnego, zjawiają się one na tronach, jak Kleopatra w Egipcie czy później Zenobia w Palmyrze lub obok tronów, jak Arsinoe przy Ptolomeuszu II, niemniej jednak i u Greków kobieta pełni praw obywatelskich nie posiada, choć tak wiele pięknych utworów literatura grecka jej poświeciła.To też na tle tak daleko posuniętej pogardy dla kobiety, jaką spotykamy w judaizmie – stanowisko Chrystusa Pana ratującego nierządnicę z rąk rozwścieczonych religiantów, wygląda jak najpiękniejszy brylant świata: „Kto z was jest bez grzechu…”

 

(Fragment 10)

Pierwszy atak Synhedrionu na chrześcijaństwo

Dla każdego chyba prawowiernego Judejczyka moment rozstania się z judaizmem był momentem psychicznym wstrząsającym: silne dotychczas związanie ze świątynią, bezwzględne podporządkowanie tysiącom przepisów rytualnych, nie wiadomo dlaczego włączonych do religii, odgrodzenie od wszystkich innych bliźnich i nakaz nienawiści dla nich – a nagle oderwanie się od tego wszystkiego i zastąpienie wszystkiego zwyczajną, choć bezgraniczną miłością bliźniego i miłością Boga?

To musiało być coś takiego jak skok z trampoliny do wody tak głębokiej, że dna w niej nie widać: śmierć? czy ożywcza dawno upragniona kąpiel? Co przyniesie taki skok?
Ale ci, którzy słyszeli Chrystusa na Górze, ci, co szli za nim przez całą Palestynę, gdziekolwiek by się udał, ci, co rzucali role, warsztat, dom, miasto dzieciństwa swego byleby tylko pójść za tym dziwnym osobnikiem – nie mieli wątpliwości tego typu, a im więcej słyszeli o Synu Bożym, tym więcej utwierdzała się w nich wiara, że zanim on każe iść za sobą – trzeba już iść za nim, na nic nie czekając, na nic się nie oglądając.

O poganach w Palestynie pisaliśmy dostatecznie dużo, aby każdy Czytelnik mógł ich zrozumieć: w tym dziwnym kraju wszystko ich uwiera, jak zbyt ciasne obuwie, jak niewygodna odzież, nic im się tu podobać nie może. Gdzie nie wniosą własnych kultów – tam ich nie mają, bo do lokalnych wierzeń, nikt ich dopuścić nie chce, a ostatecznie Grek czy Rzymianin to nie same mięśnie i żołądek, ale również umysł i to umysł chłonny, otwarty, ciekawy świata i ludzi na tym świecie .

I będziemy tu świadkami śmiesznego zagadnienia, które tak często się powtarza w naszym życiu codziennym do chwili obecnej, czasem w skali historycznej, czasem tylko małym wymiarze domowym. Zagadnienie to nosi tytuł: „Pies ogrodnika”, a w logikę naszą weszło nawet w formie przysłowia: „Pies na wiązce siana”, że niby – sam nie zje, i koniowi nie da.
Otóż od procesu Chrystusa Pana i jego męczeńskiej śmierci, w spokojną senną, cichą Jerozolimę, jakby kto kij w mrowisko wsadził, zaroiło się od sporów, kłótni i to z dnia na dzień coraz bardziej zaciekłych.

Pewne, może nieznaczne światło na tąż ulicę jerozolimską rzuci nam list Eteoklesa z Salaminy, kupca, który w Jerozolimie bywał od 55 do 65 roku I wieku trzema nawrotami po kilka miesięcy.

„Z tego co mi mówili nasi, a więc hellanodikos Filokrates, czy proksenos Eurymachos, a zresztą i inni kupcy z Salaminy” – pisze w jednym z listów, przypadających na 55 lub 57 rok – „i z tego co tu widzę, rozumiem, że na nikim polegać nie można. Mówili – miasto ciche, senne, spokojne, a poza wielkimi świętami, które wypadają cztery razy do roku, puste. Nieprawda! Mówili – ludzie życzliwi, otwarci, gościnni. Nieprawda! Mówili – handel kwitnie, co byś nie zawiózł, to i sprzedasz pieniądzem dobrym płacą, kredytu nie żądają, wiele się nie targują. Nieprawda! Mówili – na jedno tylko uważaj i nie interesuj się ich bogami, ich religią, świątynią, obrzędami, bo nikt o tym z tobą rozmawiać nie będzie. I tylko to jest prawda. Miasto jest stale zatłoczone, na każdym rogu uliczki, na każdym najmniejszym placyku grupki ludzi, które skaczą sobie do oczu i kłócą się tak, jakby za chwilę pobić się mieli. Aż dziw, że się jednak nie biją. O co im chodzi? Nie dowiesz się, bo cichną na widok obcego, przerywają najzaciętszy spór i albo czekają aż ich miniesz, albo sami gdzieś na bok odchodzą”.

Być może iż chrześcijaństwo, nie przyjęte przez trzon faryzejsko-saducesuzowski Judei, odwróciło się ku poganom i tu zaczęło sobie zyskiwać wyznawców. Wiemy, że od pogan, nawracających się na chrześcijaństwo, św. Paweł wymagał wiary w Chrystusa Pana i w moc odradzającą Jego męki krzyżowej i łaski, nie żądał natomiast od nich wcale ani obrzezania, ani przyjęcia wszystkich przepisów o „czystym” i „nieczystym”. To niewątpliwie decydowało o powodzeniu nauki Chrystusowej i powodzenie to było z pewnością aż nazbyt widoczne.

Następuje reakcja Synhedrionu: ja nie chcę pogan, ale i wy ich nie weźmiecie! Pies na wiązce siana.

W niesłychanie oszczędnych słowach pierwszy atak Synhedrionu przeciw chrześcijaństwu zobrazowany jest w XV rozdziale Dziejów Apostolskich w wierszach od 1 do 32. Zacytujemy je najpierw, podkreślając zdania lub zwroty, które wymagają objaśnienia:

„Z Judei przybyli do Antiochii jacyś ludzie i tak nauczali braci: Jeżeli nie każecie się obrzezać według obrządku Mojżesza, nie możecie dostąpić zbawienia”.

Między Pawłem i Barnabą z jednej strony, a tymi ludźmi z drugiej strony doszło więc do różnicy zdań i do silnego zatargu. Postanowiono zatem, że Paweł i Barnaba oraz niektórzy spośród nich udadzą się w sprawie tego sporu do Jerozolimy, do apostołów i prezbiterów. Wyprawieni uroczyście przez gminę w drogę, szli przez Fenicje i Samarie, opowiadając wszędzie o nawracaniu pogan i sprawiali tym wielką radość wszystkim braciom. A gdy przyszli do Jerozolimy zostali przyjęci przez gminę oraz apostołów i prezbiterów i opowiedzieli, jak wielkich rzeczy przez nich Bóg dokonał. Lecz niektórzy z nich, co wyszedłszy ze stronnictwa faryzeuszów, przyjęli wiarę, wystąpili z takim żądaniem:

„Trzeba ich /tj. przyjętych z pogaństwa/ obrzezać i nakazać im, żeby zachowywali prawo Mojżeszowe”.

Wówczas zebrali się apostołowie i prezbiterzy, aby tę sprawę rozpatrzyć. Po długiej rozprawie powstał Piotr i rzekł do nich:

„Kochani bracia! Wiecie, że już dawno Bóg wybrał mnie spośród was na to, aby poganie usłyszeli z ust moich słowa Ewangelii i aby doszli do wiary. A Bóg, który zna serca ludzkie, świadczył sam za nimi, udzielając im Ducha Świętego tak samo jak nam. Nie uczynił żadnej różnicy między nami a nimi, oczyściwszy przez wiarę ich serca. Jakże więc możecie kusić Boga i nakładać na kark uczniów jarzmo którego dźwigać nie mogli ani ojcowie nasi, ani my sami? Nie, wierzymy, że osiągniemy zbawienie przez łaskę Jezusa Chrystusa, tak samo, jak i inni”.

Na to zamilkło całe zgromadzenie. Potem przysłuchiwali się temu co opowiadał Barnaba i Paweł, jak wielkie znaki i cuda Bóg zdziałał przez nich wśród pogan. A gdy i oni umilkli zabrał głos Jakub i rzekł:

„Kochani bracia! Posłuchajcie mnie! Szymon opowiedział, jak to Bóg pierwszy zatroszczył się o to, aby spośród pogan wybrać lud dla imienia swego. A z tym się zgadzają słowa proroków. Bo napisane jest: Potem zwrócę się znów do nich łaskawie i odbuduję przybytek Dawidowy, który upadł. Odbuduję jego ruiny i ustawię go prosto, aby reszta ludzi szukała Pana, a także poganie wszyscy, nad którymi wezwano imienia mojego. Tak mówi Pan, który tego dokonuje. To są odwieczne wyroki Jego. Dlatego jestem za tym, aby nie nakładano ciężarów na pogan nawracających się do Boga, lecz aby zobowiązano ich, żeby wstrzymali się od splugawienia przez bałwany, od nierządu i zwierząt dławionych oraz od krwi. Bo Mojżesz od dawnych czasów ma w każdym mieście swych głosicieli. Czyta się go przecież co szabat po synagogach”.

Wtedy apostołowie i prezbiterzy wraz z całą gminą postanowili wybrać ze swego grona mężów i posłać ich do Antiochii z Pawłem i Barnabą, a mianowicie Judę z przydomkiem Barnaba oraz Sylaba, mężów zajmujących wśród braci przodujące stanowiska. Mieli oni przekazać takie pismo:

„Apostołowie i prezbiterzy przesyłają braciom pogańskiego pochodzenia w Antiochii, Syrii i Cylicji braterskie pozdrowienie. Dowiedzieliśmy się, że niektórzy mężowie spośród nas, nie mający, od nas żadnego polecenia, zaniepokoili was, wprowadzając swymi mowami zamęt w dusze wasze; dlatego zebrawszy się pospołu postanowiliśmy wybrać mężów i posłać ich do was wraz z naszym drogim Barnabą i Pawłem, którzy dla imienia Pana naszego Jezusa Chrystusa narażali swe życie. Posyłamy wam zatem Judę i Sylasa, którzy powtórzą wam to samo ustnie. Otóż podobało się Duchowi świętemu i nam nie nakładać na was żadnego innego ciężaru, oprócz następujących koniecznych wymagań: winniście powstrzymać się od mięsa pochodzącego z ofiar bałwochwalczych, od krwi, od zwierząt dławionych oraz od nierządu. Jeżeli powstrzymacie się od tego, dobrze uczynicie. Bywajcie zdrowi! „.

Wysłańcy udali się do Antiochii i zwoławszy gminę oddali im list. Gdy go przeczytano, zapanowała radość z powodu pocieszającej treści orędzia. Juda i Sylas, którzy sami byli prorokami, przemawiali czysto, udzielając braciom zachęty i umacniając ich” /Dz. XV, 1 -32/. Egzegeza chrześcijańska wypisała już morze atramentu na temat XV rozdziału Dziejów Apostolskich i trzeba przyznać, że w miarę im więcej powstawało na ten temat opracowań – tym więcej pozostałości judaizmu z Kościoła rugowano. „Apostoł pogan” – raczej Paweł niż Piotr, genialny organizator gmin chrześcijańskich położył dość silne podwaliny wiary w Azji Mniejszej, a jego podróż z Antiochii Syryjskiej na Cypr, Salamine i Pafos, stąd przez Pergę do Galacji południowej, jego prace po miastach takich, jak Antiochia Pizydyjska, Ikonium, Lystra czy Derbe – to było wyłącznie nawracanie pogan.

Głosząc im naukę Chrystusa Pana, wymagał od nich św. Paweł wiary w Chrystusa Pana i w moc odradzającą Jego męki krzyżowej i łaski okupienia miłości bliźniego – nie żądał natomiast wcale ofiar całopalnych, obrzezania i innych praktyk judaizmu, a przede wszystkim przestrzegania przepisów o czystym i nieczystym, gdyż jak to już objaśniliśmy w rozdziałach poprzednich – pogaństwo greckie czy rzymskie absolutnie nie przyjęło by nauki o Jedynym Bogu, obciążonej szeregiem nonsensów judaizmu.

Rzecz jasna, że było to stanowisko jedyne, jakie można było zająć, gdyż chrześcijaństwo nie jest jakąś „wykolejoną formą judaizmu”, jak to usiłowali przedstawić ci opozycjoniści z Antiochii, nie jest sektą czy nawet udoskonaloną cząstką judaizmu, ale odrębną religią powszechną, czego przecież o judaizmie, religii czysto narodowej – powiedzieć nie można. Jeżeli nawet chrześcijaństwo z judaizmu przejęło wiarę w Jedynego Boga, to przecież Chrystus odmalował Go nam zupełnie innego, niż Go sobie wyobrażali Judejczycy, po prostu mówiąc oderwał Jedynego Boga od niczym nieuzasadnionych i absolutnie areligijnych przepisów o nieczystości kobiet /po okresie i po połogu/, o nieczystych pokarmach jednym arcymądrym powiedzeniem: „Nie to jest nieczyste, co wchodzi w człowieka, a to co zeń wychodzi”.

Skąd się wiec wzięli ci wyznawcy, którzy „siali niepokój” wśród pogan, nawróconych na chrześcijaństwo? Komu zależało na tym, aby wiarę w Chrystusa Pana zagonić z powrotem w ciasne opłotki judaizmu? Kto to „nie mający żadnego polecenia” siał niepokój w Antiochii?Kto uparcie podrzucał młodemu jeszcze chrześcijaństwu przestarzałe nonsensy, ofiary z bydła obrzezania i te setki przepisów, wśród których tylko faryzeusz czuł się dobrze, bo dawały mu one wyższość nad szarym tłumem amhaarezów, nad „ubogimi duchem”? Nie ulega wątpliwości, że byli to emisariusze świątyni, że mówiąc językiem dzisiejszym były to „wtyczki judaizmu”, Jest to dla nas tym bardziej oczywiste, że zjawią się oni nie tylko w Antiochii, lecz również w Jerozolimie. Czy ci z Antiochii, zdążyli wyprzedzić wolno podróżujących Pawła i Barnabę, czy też dali tylko znać, że w Jerozolimie będzie ta sprawa rozstrzygana – obojętne – bo na tzw. soborze jerozolimskim wystąpili od razu z tym samym żądaniem: „Trzeba ich obrzezać i nakazać im, żeby zachowywali prawo Mojżeszowe” .

Mamy wiec obraz dość wyraźny: chaasidim, zeloci, czy też, jak mówi wiersz piąty omawianego rozdziału „niektórzy z nich, co wyszedłszy ze stronnictwa faryzeuszów przyjęli wiarę”, choć pustka robiła się wokół nich coraz większa, choć coraz bardziej ziemia usuwała im się spod nóg, podejmują desperacki krok: przystępują do gminy chrzećcijańskiej i rozpoczynają, jakbyśmy to dziś nazwali, rozbijacką robotę. Dla prostolinijnych i uczciwych, a z pogaństwa pochodzących chrześcijan antiocheńskich sprawa ta nie od razu była jasna i zrozumiała. Chwyt faryzeuszów, zastosowany w dwu największych centrach chrześcijańskich jednocześnie mógł się wielu wiernym wydać stanowiskiem słusznym.
Apostołowie – zgodnie z poleceniem Chrystusa Pana głosili naukę Jego najpierw „zaginionym owcom z domu izraelskiego” i w ogromnej większości pierwszymi propagatorami tej nauki byli nie poganie. Może i nie Judejczycy „rasowo czyści”, ale proletariat palestyński, o którym wiemy, że z rasą narodu wybranego miał już bardzo niewiele wspólnego. A stąd też skład narodowościowy pierwszych gmin chrześcijańskich: były one złożone albo wyłącznie z Judejczyków, albo jeżeli mieszane to z dużą Judejczyków przewagą. Ponieważ zaś do chrześcijaństwa przystępowały jednostki gorliwe, rozmiłowane w sprawach religii /tak lub inaczej rozumianej/ – łatwo zrozumieć, że pożycie wewnętrzne tych pierwszych gmin mogło się układać bardzo nieszczególnie. Gminy te bywały zmajoryzowane przez Judejczyków, przeważnie szczerze wierzących, takich, którzy odcięli się już od świątyni, ale mogli być wśród nich i inni. A prawo Mojżeszowe nie pozwalało obrzezanym wiernym przestawać, podróżować czy zasiadać do wspólnego posiłku z poganami, a wiec brać udział we wspólnej agapie i uczcie eucharystystycznej, co za tym idzie i w Komunii świętej.

Skoro tak było – mogły się znaleźć w każdej gminie I wieku jednostki, a może i grupki, czy to szczerze przywiązane do litery prawa Mojżeszowego i praktyk mozaizmu, czy też duchy niespokojne, intryganckie, poszukujące w gminie chrześcijańskiej tej samej przewagi, jaką w judaizmie dawała im znajomość tych setek tysięcy przepisów tak dalece skomplikowanych, elementy zarażone jadem kazuistyki faryzejskiej – słowem zarzewie zatargu było u progu młodego chrześcijaństwa gotowe.

Zresztą nieraz się to zdarzało, jak pisze święty Paweł w liście do Galatów, że przewrotni Judejczycy przyjmowali pozornie chrześcijaństwo, aby tym swobodniej w jego łonie niecić swary, niezgodę, albo aby wśród chrześcijan nawróconych z pogaństwa uprawiać propagandę mozaizmu, głosząc bezwzględną potrzebę obrzezania i wypełniania praktyk judaizmu, bez czego sama wiara ich zdaniem – jest bezowocna, jak to czytamy na wstępie rozdziału XV Dziejów Apostolskich.

Po co? W jakim kierunku dążył ten wysiłek rozbijacki czy też… naiwniacki? Przecież judaizm od początku swego istnienia, bez względu na to, czy za początek ten przyjmiemy wiek XV – wędrówkę Abrahama z Ur do ziemi Mambre, czy też spisanie ksiąg świętych, które miało miejsce w III wieku przed Chrystusem – nie nawraca nikogo na swoją wiarę. Z czternastoma narodami walczy – nie nawraca i nie usiłuje nawrócić żadnego. Przez 19 wieków wędrówki po Europie – również nie robi żadnych w tym kierunku wysiłków. Inaczej mówiąc Synhedrionowi powinno być wszystko jedno, czy poganie przyjmą naukę „fałszywego Mesjasza z Galilei”, czy innego Apoloniusza z Tyany czy wreszcie zostaną takimi poganami, jakimi byli do pojawienia się Chrystusa.

W tym stanie rzeczy musiało przyjść do generalnej rozprawy z judaizantami na śmierć i życie, a hasło do takiej rozprawy wyszło, rzecz jasna, nie z Jerozolimy, gdzie był zbyt mały procent nawróconych z pogaństwa, ale z Antiochii Syryjskiej nad Orontesem, bo ona była duchowym centrum działalności misyjnej wśród pogan, z Antiochii gdzie chrześcijaństwo zyskało sobie tylu wyznawców między poganami, że tam, a nie gdzie indziej „nazwano najpierw wyznawców Chrystusa chrześcijanami” /Dz. 11, 26/. Więc też i w tym nie na nic dziwnego, że stronnicy judaizmu na Antiochię skierowali swój pierwszy atak. Po pierwsze – w razie zwycięstwa w Antiochii, podległe jej wszystkie gminy chrześcijańskie były by tym samym zdobyte. Po drugie – w Jerozolimie, gdzie żyło jeszcze tysiące świadków Chrystusowego nauczania, ta bzdurna teoria nie miała żądnych szans powodzenia: zbyt wielu ludzi tutaj odetchnęła od jarzma judaizmu poszedłszy za Chrystusem, a proces ten wytłumaczyliśmy chyba dostatecznie w rozdziałach poprzednich.

Ale na straży kościoła antiocheńskiego stał „Apostoł Narodów” człowiek, który był najpierw prześladowcą chrześcijaństwa, a gdy się stał na rozkaz Boży propagatorem tegoż chrześcijaństwa, to doskonale wiedział w czym leży sedno sprawy, w czym leży potężna siła atrakcyjna nowej wiary: miedzy innymi w odrzuceniu wypaczonego pojmowania Jedynego Boga przez judaizm.

Wystąpił więc do walki z zapałem właściwym jego temperamentowi, z całą bezwzględnością swej gorącej duszy i głębokim przekonaniem o słuszności sprawy, o którą trzeba walczyć. Gdy zwykłe rozmowy /były pewnie i takie, choć w dziejach nic o tym nie ma/ z „nowiniarzami” nie dały rezultatu, zastosował genialny chwyt taktyczny: „Ja się mogę mylić ale… niech nas rozsądzą mądrzejsi”. Oczywiście „nowiniarze” nie mogli wymienić, kogo uważają za tę mądrzejszą instancję, bo by się zdradzili, kto ich przysyła. Paweł natomiast od razu i otwarcie zaproponował, jako tych „mądrzejszych”, Piotra i innych apostołów, których dzieje wymieniają dwóch: Jana i Jakuba, ale mógł być jeszcze w Jerozolimie Tomasz /ów „niewierny”/ i Maciej, którego wybrano w miejsce Judasza. Wszyscy oni – i wielu innych członków gminy jerozolimskiej byli świadkami nauczania Chrystusowego, a w szczególności takich wskazań, jak: „Błogosławieni ubodzy duchem albo wiem ich jest Królestwo Niebieskie!”, „Zaprawdę powiadam wam, że jeśli nie staniecie się jako te dziatki nie wejdziecie do Królestwa Niebieskiego!” Albo wreszcie „Miłosierdzia chcę, a nie ofiary!”

Żądań tego rodzaju postawił Chrystus swym wyznawcom bardzo wiele, ale nigdzie nic wspomniał ani słowem, że domaga się tych „umywań” rąk, kubków, tych ofiar z bydła i wina czy męki obrzezania, czy wreszcie ofiar pieniężnych. Wręcz przeciwnie – potępił to wszystko to. A zatem. A zatem pozostawało tylko zdemaskować rozbijacką robotę „nowiniarzy” czyli judaizantów i właściwie na tym zakończyć sprawę i takie chyba było tło historyczne pierwszego zatargu chrześcijaństwa z judaizmem. Sedno rzeczy leży jednak w tym, że jeżeli judaizm wiedział już, że jest zrujnowany materialnie i słaby liczebnie, bo mu chrześcijaństwo wydarło cały proletariat palestyński, o tyle chrześcijaństwo nie zdawało sobie jeszcze sprawy ze swej siły i liczebności. To ostatnie wynika z XV rozdziału „Dziejów”.
(…)
przeprowadzają, jakbyśmy to dziś nazwali „czystkę” i dzięki temu nie dopuszczają do utworzenia sekty judaistycznej, a może i zamienienia całego ruchu chrześcijańskiego w taką sektę? Nie! To ostatnie nie było już możliwe, przede wszystkim dlatego, że chrześcijan było już zbyt wielu.

To jest 49 a może 50 rok pierwszego wieku i wiara w Chrystusa Pana szerzy się jak płomień, ogarnia kraje basenu śródziemnomorskiego jak powódź, bo przecież działają nie tylko ludzie, którzy jak św. Paweł żywego Chrystusa na oczy nie widzieli, ale żyją jeszcze setki tysięcy ludzi, którzy słuchali Go nad jeziorem Genezaret czy w Kazaniu na Górze, ludzi, którym on przywrócił wzrok, zdrowie, a nawet życie. Jest jeszcze jeden zastanawiający zwrot w „Dziejach” 1211: „Posyłamy wam zatem Judę i Sylasa, którzy powtórzą wam to samo”. Skądże ta przesadna ostrożność, że tę samą sprawę powierza się i pismu, które przecież jacyś żywi ludzie dostarczyć muszą i aż dwum ludziom?

Ano stąd, że apostołowie nie mają już złudzeń czyją to jest robotą. Poza tym po minach judaizantów widać, że nie dadzą za wygraną i jak ubiegli Pawła i Barnabę z Antiochii do Jerozolimy, tak teraz ubiegną Judę i Sylasa do Antiochii, .gdzie znów wymyślą jakiś łotrowski kawał. Trzeba się więc przeciw temu zabezpieczyć. Paweł jest pod obserwacją Synhedrionu, już raz „chcieli go zamordować”, nie jest więc wykluczone, że tym razem może z Jerozolimy nie wrócić do Antiochii, wobec czego jedzie grupa ludzi, prawdopodobnie każdy osobno, a oprócz tego list. Gdyby nie doszedł list, dojdą posłańcy: zabito by jednego z nich, dojdzie drugi, w każdym wypadku intrydze judaizantów w Antiochii łeb będzie urwany. Gdy naoczni świadkowie i uczestnicy „soboru” przedłożą w Antiochii pismo apostolskie, nie będzie można zwycięstwa Pawłowego dłużej poddawać w wątpliwość i pierwszy prawdziwie mocny cios, jaki Synhedrion wymierzy rozwijającemu się chrześcijaństwu – zostanie odparowany.

Dziś, gdy wiemy, że chrześcijaństwo wiele takich ataków Synhedrionu odparło, możemy się jeszcze zastanowić nad jedną kwestią, niezbyt zrozumiałą, na którą właściwie brak odpowiedzi. Zakaz spożywania zwierząt uduszonych, zdławionych czy powieszonych, a więc np. złapanych w sidła – w religii mojżeszowej w zasadzie nie istnieje, jako osobny zakaz. W Księdze Kapłańskiej rozdz. XVII czytamy: „Jeśliby ktokolwiek z domu Izraelowego i  przychodniów, którzy gośćmi są miedzy nimi, jadł krew, nieugiętą twarz moją zwrócę przeciw niemu i wygubię go z ludu jego: bo dusza ciała we krwi jest, a jam ją dał wam, abyście na ołtarzu oczyszczali dusze wasze i by była krew na oczyszczenie duszy. Przeto rzekłem synom Izraelowym: nikt z pośród was nie będzie jadł krwi, ani z przychodniów, którzy gośćmi u was są. Jeśliby ktokolwiek z synów Izraelowych i z przychodniów, którzy gośćmi u was są, łowem albo ptasznictwem uchwycił zwierza albo ptaka, którego jeść się godzi, niech wyleje z niego krew i okryje ją ziemią. Dusza bowiem każdego ciała we krwi jest j przetom rzekł synom Izraelowym: „Krwi wszelkiego ciała jeść nie będziecie, bo dusza ciała we krwi jest, a ktokolwiek by jadł ją zginie”.

Tymczasem cała tradycja mozaizmu aż do III wieku po Chr. uważa krew, pozostałą w członkach zwierzęcia jadalnego za dozwoloną i synagoga czy biegli w piśmie nie tłumaczyli owego cytatu Księgi Kapłańskiej w ten sposób. Z tego wynika, że ze względu na współbraci chrześcijan, wywodzących się z judaizmu – dekret jerozolimski idzie o wiele dalej, niż by tego wymagały jakieś względy taktyczne. Dekret zakazuje chrześcijanom wywodzącym się z pogan takich rzeczy, które Żydom były by dozwolone, a więc nie gorszyłyby ich u współbiesiadników chrześcijan.

Jeden tylko rabbi Filon z Aleksandrii był innego zdania i trzymał się ściśle ducha zacytowanego przez nas ustępu Ks. Kapł. w swym dziele pt. „De concupiscentia”. Zakaz spożywania krwi na całym Bliskim, a nawet i dalekim Wschodzie ma swoją historię i uzasadnienie dość poważne. Obserwując rannych człowiek musiał przyjść do przekonania, że śmierć zbliża się do rannego w miarę, jak on się wykrwawia. A za tym wniosek prosty: istota życia leży we krwi człowieka, a nie np. w jego sile fizycznej czy w walorach umysłowych. Z drugiej znów strony – w klimacie ciepłym, gdzie mięso psuje się znacznie szybciej niż na północy nie trudno było zauważyć, że szybciej psuje się mięso niewykrwawione niż wykrwawione. Inaczej mówiąc przepis ten, gdyby go ulokować w nauce zwanej higieną żywienia – trochę sensu miał i może dlatego trudno go było przekreślić tak lekko jak wykreślono obowiązek obrzezywania dzieci czy dorosłych.

W żadnym wypadku nie można się dziwić, że wierni antiocheńscy decyzję „soboru jerozolimskiego” przyjęli z wielką radością: nawrót do wszystkich nonsensów judaizmu /choć może i nie wszystkie znali/ musiał im się wydawać koszmarny.

Ostatnie, co należałoby przy tej okazji wytłumaczyć to właśnie ten obowiązek obrzezywania dzieci, względnie i dorosłych, którzy zechcieli przejść na judaizm. Trzeba więc zaznaczyć, że w większości religii świata, kultur czy cywilizacji członek ciała ludzkiego, na którym dokonywano „znaku przymierza z Jehową” nie należy do najszanowniejszych. Kulty falliczne w I wieku po nar. Chr. są już na wymarciu, Priapus, bożek rozpusty i płodności doznaje coraz mniej czci w epoce hellenistycznej, która jest epoką nieco podobną do epoki oświecenia w XVIII wieku: wszystko musi mieć swoje uzasadnienie naukowe, podbudowę rozumową, bo inaczej wali się w proch, spada między ciemny proletariat i jest piętnowane pogardą ludzi wykształconych.

Czemuż więc judaizm trzyma się tak mocno tego „znaku przymierza” z Jehową, choć go to oddala od igrzysk sportowych greckich, od wspólnego z poganami zażywania kąpieli morskich czy rzecznych, kąpieli tak orzeźwiających w tym dusznym i gorącym klimacie? Zarówno przecież Grecy, jak i Rzymianie, gdy się dowiadują, że jakiś bóg tu właśnie nakazuje wycinać „znak przymierza” ze sobą – wybuchają śmiechem i po prostu wierzyć nie chcą, żeby podobny przepis religijny był możliwy do utrzymania . Synhedrion jednak wiedział dlaczego tak mocno upiera się przy takim właśnie, a nie innym stwierdzeniu przynależności religijnej. To było również męczeństwo dla wiary, ale znacznie gorsze od fizycznego bólu przy tym zadawanego, gorsze niż wszystkie inne formy męczeństwa – to było męczeństwo… śmieszności. Ludzie którzy wytrzymywali te formy męczeństwa byli trzonem religii, można się było na nich opierać w każdej ryzykownej chwili, można było na nich liczyć w wypadku każdego niebezpieczeństwa, bo – zdradzać nie mogli, nie mieli żadnego odwrotu.

I stąd szturm faryzeuszów na Antiochię, na większe skupisko chrześcijan: gdyby się udało zmusić do obrzezania gminę antiocheńską – reszta rozbijackiej roboty poszłaby jak z płatka, bo promieniowanie chrześcijaństwa w pierwszych dziesiątkach lat po śmierci Chrystusa było znacznie mocniejsze z Antiochii niż z Jerozolimy, mimo, że w Jerozolimie było apostołów czterech, a może i pięciu, a w Antiochii ani jednego, mimo, że w Jerozolimie każde dziecko wiedziało kto to był Chrystus, a w Antiochii tylko ci, którym o tym opowiedział Paweł lub Sylas.

A teraz rozważając całą tę historię zastanówmy się nad odpowiedzią na jedno krótkie pytanie, które się nasuwa nie dlatego, że całe przedsięwzięcie Synhedrionu się nie udało, że młodego chrześcijaństwa antiocheńskiego, a może i nie tylko antiocheńskiego nie rozbito, nie zlikwidowano, nie przekształcono w jeszcze jedną sektę mozaizmu. To pytanie brzmi: po co?

O rozbijackiej robocie judaizantów św. Paweł wspomni w liście do Galatów i śledząc uważnie pierwsze lata chrześcijaństwa szczególnie te, kiedy się ono jeszcze nie nazywało chrześcijaństwem – mogli byśmy jeszcze nie jeden taki chwyt Synchedrionu ukazać, ale przy każdym trzeba by postawić to pytanie: po co? Przecież gdyby się ten „cios w Antiochię”  udał – Synhedrion nie wyciągnąłby z niego żadnych korzyści materialnych, moralnych czy jakichkolwiek innych. Przecież pogan od trzech wieków oblegających Izraela i Judę Synhedrion nie przyjmuje w szeregi swoich wiernych, ale odgradza się od nich na każdym kroku. Z chwilą gdy na granicy Judei stanie Grecja, a więc w III wieku przed nar. Chr. kapłaństwo Judei, biegli w piśmie, faryzeusze i inni religianci przystępują już nie do „odgrodzenia Zakonu”, ale wprost do ufortyfikowania go przed wtargnięciem pogan.

Jak wskazują badania etymologiczne , merytoryczne, językoznawcze, jak to wykazują metryki izotopowe wykopalisk dzisiejszych – Księgi święte judaizmu zostają wtedy dopiero spisane , gdy na granicy obszaru kulturowego judejskiego staną Grecy. Oni są dopiero prawdziwym niebezpieczeństwem dla świątyni, religii, ich należy obawiać się więcej, niż siedmiu wytępionych, narodów kananejskich, niż Egipcjan, Fenicjan czy Filistynów. Wtedy zwiera szeregi judaizm i trzeba przyznać, że los idzie mu na rękę: pierwsze spotkanie z hellenizmem jest właściwie zwycięstwem Machabeuszów, a wszystkie późniejsze kloaki Judei nie są tak tragiczne, bo – powtarzam – tylko Antioch Epifanes wprowadzał na siłę politeizm, tylko Aleksandrę Janneusz na siłę nawracał na judaizm.

Na cóż wiec była walka z chrześcijaństwem o dusze pogan antiocheńskich, skoro tych pogan Synhedrion i tak by nie przyjął? „Ja tych nieczystych goimów nie chcę, ale fałszywemu Mesjaszowi z Nazaretu też ich nie dam!” I takie właśnie nieprzemyślane stanowisko Synhedrion zajmie jeszcze nie raz, jak to już podkreśliliśmy w rozdziale „Inwazja Greków na Palestynę” przepisy rytualne o czystym i nieczystym sprawiły, że Judea już się zalicza do „narodów chorowitych, umysłowo absolutnie niewydajnych, nerwowo nieopanowanych”.

Nadesłał p. PiotrX