UPA wyrzynała tylko „nielojalnych” Polaków?

„Antypolska akcja w przeważającej liczbie została przeprowadzona nieudolnie – czytamy tutaj. – Padali niepotrzebni, a aktywny anty-ukraiński element, oczywiście zorganizowany i uzbrojony, albo uciekł, albo stawił zbrojny opór, zadając nam straty” – czytamy w dokumencie UPA, który ujawnia szef ukraińskiego IPN Wołodymyr Wiatrowycz. Jego tekst na ten temat przetłumaczył Wiesław Tokarczuk.

Pisze on: „Wiatrowyczowi się wydaje, że znalazł dokument, który obala tezę o ludobójstwie dokonanym przez OUN-UPA na polskiej ludności na Wołyniu i w Galicji Wschodniej. Zasadniczo przyjąłem zasadę, aby nie tłumaczyć i nie popularyzować tekstów tego polityka-propagandysty, ale tu zrobiłem wyjątek – tekst jest krótki i pokazuje jak na dłoni, jak żałosne i miałkie są argumenty szefa ukraińskiego IPN, jakich nieistotnych detali się chwyta, aby tylko uzasadnić swoje a priori przyjęte tezy. Tak więc w krótkim tekście manipulacje Wiatrowycza i on sam jako człowiek – w całej brzydocie tego zjawiska.

Akurat tak się złożyło, że kilka dni temu media ukraińskie poinformowały o pogromie Romów (zniszczono im mienie w ich domach, oni sami uratowali życie ucieczką) w jednej wiosce (Łoszczyniwka) w obwodzie odeskim. Ponieważ rada wsi uchwaliła postanowienie o przymusowym wysiedleniu Romów ze wsi, padło określenie „czystka etniczna”, ponieważ usunięto ludność z danego obszaru stosując kryterium etniczne, narodowościowe.

Ma to związek z argumentacją Wiatrowycza, który twierdzi, że rzeź Polaków rozpoczęła się żywiołowo, spontanicznie, a UPA tylko się przyłączyła i ujęła w ramy organizacyjne. Wyobraźmy więc sobie że jakaś organizacja ukraińska uważająca się za kontynuatorkę tradycji OUN-UPA, na przykład Prawy Sektor, wyda teraz rozkaz przeprowadzenia czystki etnicznej Romów (lub innej grupy narodowej) na całej Ukrainie, to będzie tak samo jak w argumentacji Wiatrowycza…

Tragiczne jest to, że żaden z organów państwowych i samorządowych w obwodzie odeskim nie potępił aktu zemsty na Romach z zastosowaniem zasady odpowiedzialności zbiorowej według kryterium etnicznego. Wprost przeciwnie, usłyszeli i przeczytali słowa poparcia. Takie są fakty”.

Poniżej tekst Wiatrowycza.

Czy było ludobójstwo? Dokument z Wołynia 1943 r.

Ludobójcza koncepcja opiera się na przekonaniu, że celem było zniszczenie wszystkich Polaków, którzy przebywali w strefie zasięgu ukraińskich powstańców. O czymś zupełnie innym czytamy w raporcie z jednego rejonu Wołynia za ten sam, straszny i tragiczny lipiec 1943 r.

Dobry historyk w pracy wykorzystuje wszystkie dostępne źródła. Jednakże ich wartość nie jest taka sama. Najważniejsze są dokumenty epoki, wytworzone bezpośrednio w opisywanym czasie. Takie dokumenty — to bezpośredni głos z przeszłości. Podczas gdy wspomnienia to tylko jego przekaz.
Czasami pojedynczy niedawno znaleziony dokument jest w stanie przekreślić całą historyczną koncepcję, szczególnie jeśli została ona zbudowana prawie wyłącznie na wspomnieniach napisanych dziesiątki lat po wydarzeniach. A w przypadku opisanym poniżej, jak się wydaje, [przekreśla] nie tylko historyczną, ale i polityczną koncepcję – o „ludobójstwie Polaków na Wołyniu”.

Podstawą koncepcji jest teza o tym, że mordy na Polakach na Wołyniu w 1943 roku były zorganizowaną akcją UPA zainicjowaną przez jej dowództwo w celu eksterminacji całej ludności polskiej. W tej hipotezie prawdą jest to, że rzeczywiście były zorganizowane antypolskie akcje UPA.

Ale są dwa „ale”

Po pierwsze: zaczęły się one już po spontanicznych atakach, które miały miejsce wiosną 1943 r. Odpowiedni Відповідний rozkaz Dmytra Kliaczkiwśkiego został wydany w czerwcu tego roku. Czyli to nie UPA rozpoczęła antypolskie wystąpienia, ale tylko starała się nad nimi zapanować, wykorzystać je do realizacji własnych celów.

Drugie, jeszcze ważniejsze „ale” dotyczy treści rozkazu, to jest tego, jakie dokładnie były cele.
Ludobójcza koncepcja opiera się na przekonaniu, że celem było zniszczenie wszystkich Polaków, którzy przebywali w strefie zasięgu ukraińskich powstańców. O czymś zupełnie innym czytamy w raporcie z jednego rejonu (okręgu Włodzimiersko-Horochowskiego) Wołynia za ten sam, straszny i tragiczny lipiec 1943 r., który jest powszechnie postrzegany jako apogeum konfrontacji.

Dokumentów UPA z tego regionu, za ten okres, tym bardziej z informacją na temat antypolskich akcji, zachowało się bardzo niewiele. Dlatego cenność odnalezionego [dokumentu] dla rekonstrukcji zdarzeń jest niewątpliwa. Znamienna w materiale jest nie tylko ta dostępna w nim informacja, ale także ta brakująca.

Zacznę od drugiej — w raporcie z jednego z rejonów Wołynia za lipiec 1943 roku, w którym dużo uwagi poświęca się antypolskim akcjom, nie ma ani słowa o [zorganizowanej] na wielką skalę skoordynowanej akcji w nocy na 11 lipca, która miałaby objąć ponad sto miejscowości. Założenie, że ta informacja nie jest obecna ze względu na jej utajnienie, odrzucimy natychmiast.

Dokument ten był przeznaczony do użytku wewnętrznego członków podziemia, a nie dla propagandy. I zawiera informacje o wystąpieniach powstańców przeciwko Polakom, co więcej, autor stara się podsumować rezultaty za poprzedni miesiąc, dlatego podaje je jak najpełniej.

„Antypolska akcja w przeważającej liczbie została przeprowadzona nieudolnie – czytamy tutaj. – Padali niepotrzebni, a aktywny anty-ukraiński element, oczywiście zorganizowany i uzbrojony, albo uciekł, albo stawił zbrojny opór, zadając nam straty. Najlepiej przeprowadzono akcję w rejonie Poryckim, dobrze w Horochowskim, zadowalająco w Centralnym, źle w Beresteckim i Odziutyckim; wcale nie odbyła się w miastach Włodzimierzu, Horochowie oraz w rejonach Uściłuskim i Werbskim. W przeprowadzeniu akcji wzięła udział w niektórych miejscowościach ludność, a w rejonie Poryckim – melnykowcy”.

Zacytowane słowa potwierdzają tezę o zorganizowanym charakterze akcji, dlatego cały ten fragment wykorzystał w nowej publikacji polski historyk Grzegorz Motyka, aby zanegować fakt spontaniczności działań antypolskich. W ślad za Motyką ten sam fragment aktywnie rozpowszechniał inny uczestnik tegorocznych debat publicznych na ten temat, jeszcze jeden polski badacz — Łukasz Adamski.

Ale [przecież] nikt nie neguje faktu, że w lipcu 1943 roku miały miejsce (czy może już nawet dominowały) zorganizowane akcje UPA przeciwko ludności polskiej. Natomiast polscy badacze nie zwrócili uwagi na najważniejszą część tekstu, która daje odpowiedź na pytanie ― kto był przedmiotem tych działań i jaki był ich cel? Już z cytowanego powyższej fragmentu jasno wynika, że powstańcy nie starali się zabić wszystkich Polaków.

Wyrażenie „padali niepotrzebni” pokazuje, że istniał pewien podział polskiej ludności na tych atakowanych i tych, którzy byli pozostawieni w spokoju. Następnie tekst doprecyzowuje, kogo powstańcy uważali za „potrzebne” ofiary.

„Po zakończeniu akcji skierowanej przeciwko niespokojnym (buntowniczym) [pogrubienie moje – Wołodymyr Wjatrowycz] elementom w polskim społeczeństwie pogłębiła się krystalizacja poszczególnych grup, które zajmują w stosunku do Ukraińców odmienne stanowiska. Najbardziej anty-ukraińsko nastawiony odłam polskiego społeczeństwa, obawiający się sprawiedliwej zemsty za swoje zamiary i pracę, uciekł pod osłonę Niemców do miast.”

Tak więc na podstawie powyższych słów staje się zrozumiałe, że akcja była skierowana przeciwko Polakom nielojalnym wobec ukraińskiego ruchu wyzwoleńczego. I właśnie to, że tacy Polacy uniknęli ataku („sprawiedliwej zemsty”, w opinii powstańców) było podstawą do oceny akcji jako nieudanej dla podziemia.

Z następnej informacji dowiadujemy się więcej o tych Polakach, którzy nie zostali objęci działaniami akcji powstańczej: „Spokojna, nie rozpolitykowana przychylnie nastawiona do Ukraińców część Polaków albo pozostała na miejscu, albo powróciła do swych osiedli po uzyskaniu zapewnienia o ich bezpieczeństwie ze strony Ukraińców. W wielu przypadkach cywilna ludność polska, pewna swojego bezpieczeństwem między Ukraińcami, była zmuszona przez polskie organizacyjne bojówki do porzucenia swoich gospodarstw [ …] Ta część polskiej ludności, która nie została dotknięta przez akcję, pozostaje teraz w swoich koloniach przy codziennych pracach. Z ludnością ukraińską żyje zgodnie, proponuje współpracę w ukraińskiej walce wyzwoleńczej, składając wiele ustnych i pisemnych oświadczeń o solidarności. Wszyscy Polacy otrzymali ustne i w odpowiednich odezwach zapewnienia wszelkich praw na równi z ludnością ukraińską w zamian za lojalność i współpracę.”

Przedstawiony przez autora raportu obraz jest daleki od opisów, jakie spotykamy we wspomnieniach, gdzie malowane są straszne obrazy totalnej eksterminacji Polaków w lipcu 1943 roku. Oczywiście, że gwarancje bezpieczeństwa, które dawali ukraińscy powstańcy, były dalece nie takie pewne, jak oni sami starali się zademonstrować.

Następny fragment raportu zaprzecza jeszcze jednej fundamentalnej tezie ludobójczej koncepcji: anty-polska kampania była ucieleśnieniem ksenofobii nacjonalistów, ich dążenia do zbudowania państwa mono-etnicznego.

„W niektórych przypadkach polska ludność mylnie [błędnie – Wołodymyr Wjatrowycz] zrozumiała przyczynę akcji antypolskiej i wyraziła chęć przejścia na prawosławie, a czasami nawet prosi o pozwolenie „na zmianę narodowości”.

Tym wyjaśniono, że Ukraińcy mają do Polaków pretensje nie za ich przynależność do narodu polskiego czy religii katolickiej, ale za wrogi stosunek do ukraińskiej kwestii narodowej i ukraińskich zmagań wyzwoleńczych na ukraińskich terytoriach etnograficznych.”

W dopiero co otwartych archiwach ukraińskich z pewnością znajdziemy jeszcze wiele dokumentów, które rzucą światło na nieznane stronice przeszłości, czasami zmuszą do zrewidowania ustalonych poglądów. Ci, którzy naprawdę chcą zrozumieć, nie chcą powielać błędów, muszą cierpliwie je znajdować i analizować, a nie spieszyć się z wciskaniem w poręczne dla zmieniającego się dzisiejszego dnia ramki.

Zamiast oceniać historię z punktu widzenia obecnych motywów politycznych oraz wizji, należy nauczyć się słuchać głosów z przeszłości. One mają coś do powiedzenia potomnym.

P. S. Dokument jest przechowywany w Centralnym Archiwum Państwowym Wyższych Organów Władzy i Administracji, fond 3833, sprawa 118, arkusze 17-23. Pełna kopia tekstu jest dostępna do przeglądania w Електронному архіві визвольного руху.

Wołodymyr Wiatrowycz, 29.08.2016
http://www.istpravda.com.ua/articles/2016/08/29/149183/

http://mysl-polska.pl