Stefan Czarniecki – człowiek, który zawrócił wody Potopu

Stefan Czarniecki jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych staropolskich dowódców, jak również symbolem oporu podczas najazdu szwedzkiego z 1655 roku.

Stefan Czarniecki urodził się w 1599 roku, w wielodzietnej rodzinnie założonej przez Krzysztofa Czarnieckiego i Krystynę Rzeszowską. Po ukończeniu nauki na poziomie średnim rozpoczął karierę wojskową. Pierwsze szlify i wiele wskazówek w dziele wojennym młody Stefan otrzymał od starszego brata Pawła.

Nie wiadomo dokładnie, kiedy rozpoczęła się jego służba wojskowa, pewne jest natomiast to, że latach 1626-1629 bił się ze Szwedami. Po podpisaniu rozejmu w Altmarku walczył po stronie cesarza w Niemczech. W 1633 roku powrócił do kraju i już jako porucznik wziął udział w kampanii smoleńskiej. W 1638 roku tłumił powstanie kozackie, a w 1644 roku gromił Tatarów pod Ochmatowem. Rok ten przyniósł mu także awans na rotmistrza.

W roku 1648, na początku buntu Bohdana Chmielnickiego, Stefan Czarniecki był członkiem oddziału Stefana Potockiego. Po klęsce poniesionej pod Żółtymi Wodami dostał się do kozackiej niewoli i przebywał w niej aż do sierpnia roku następnego. W tym czasie miał okazję obserwować zdziczenie i nienawiść buntowników, zrozumiał też, że Rzeczpospolita nie upora się z nimi dokonując ustępstw.

Kiedy wojsko polskie stanęło do rozprawy z Kozakami w czasie bitwy pod Beresteczkiem 1651 roku, Czarniecki był już pułkownikiem. Po zwycięstwie pociągnął dalej na tereny ukrainne, gdzie krwawo tłumił buntowników i przejmował zajęte przez nich twierdze.

W czasie odbijania Monasterzysk został poważnie ranny w twarz. Wkrótce jednak znowu powrócił na pola bitewne i wziął udział w wyprawie żwanieckiej. W 1654 roku ponownie wyruszył przeciwko Kozakom, a w czasie zdobywania Buszy znowu został ranny.

Kiedy wojska króla szwedzkiego Karola Gustawa napadły na Rzeczpospolitą, Czarniecki natychmiast stanął do walki z wrogiem i jednoznacznie opowiedział się po stronie polskiego króla Jana Kazimierza. Ten jednak, widząc powszechne przechodzenie na stronę najeźdźcy, uciekł na Śląsk, Czarnieckiemu polecając obronę Krakowa. On po ponad trzytygodniowej bohaterskiej obronie zmuszony był podpisać kapitulację, jednak na honorowych warunkach. Jednym z nich było miesięczne powstrzymanie się od działań wojennych, po tym czasie jednak Czarniecki powrócić mógł na służbę do Jana Kazimierza.

Tak też uczynił i pod koniec roku 1655 rozpoczął akcję skierowaną przeciwko najeźdźcy. Wraz z rokiem 1656 rozpoczął zimową kampanię antyszwedzką. To właśnie ona walnie przyczyniła się do odmiany losów wojny. Czarniecki widząc przewagę wroga unikał bitew, postawił natomiast na wojnę podjazdową. Niszczył przeprawy, urywał siły przeciwnika i nie pozwalał mu na odpoczynek.

W 1657 roku podjął się trudnego zadania przeprowadzenia króla z Gdańska, gdzie zagrożony był szwedzką blokadą, do Częstochowy. W tym samym roku otrzymał tytuł generała lejtnanata i urząd wojewody ruskiego. Była to jednak tylko pewnego rodzaju nagroda pocieszenia, ponieważ wakującą w tym czasie buławę polną otrzymał wbrew powszechnym oczekiwaniom nie on, a Jerzy Sebastian Lubomirski.

Tymczasem jakby nieszczęść związanych z najazdem szwedzkim było mało, na Polskę zwaliły się również wojska siedmiogrodzkie Jerzego Rakoczego. Czarniecki musiał się więc zająć również i tym napastnikiem. Po ich kapitulacji, w ramach pomocy udzielonej Duńczykom, wysłany został najpierw na szwedzkie tereny Pomorza, a następnie do Danii. Żołnierze Czarnieckiego odznaczyli się tam podczas kilku oblężeń.

Rok 1660 przyniósł Czarnieckiemu nowe trudy wojenne. Tym razem ruszył do walki z siłami moskiewskimi. Razem z hetmanem litewskim Pawłem Sapiehą pobił ich 28 czerwca 1660 roku pod Połonką, a następnie z różnym skutkiem dalej ścierał się z wrogiem, aż do początku roku następnego.

W 1661 roku Czarnieckiemu bardzo dała się we znaki konfederacja wojskowa. Niepłatni żołnierze częściowo odmawiali współpracy, paraliżując tym samym plany wojenne wodza. Niechęć żołnierzy do Czarnieckiego potęgowało dodatkowo jego stanowcze opowiadanie się po stronie króla i elekcji vivente rege (za życia króla) kandydata francuskiego.

Konflikt z wojskiem narastał, a stary już dowódca wyraźnie tracił cierpliwość. W ostateczności planował posunąć się nawet do siłowego rozbicia konfederacji przy pomocy tatarskiej ordy. Kiedy jednak żołnierzy udało się udobruchać, znowu na ich czele ruszył gromić po raz kolejny buntujących się Kozaków. W 1664 roku otrzymał ranę podczas oblegania miejscowości Stawiszcze. Po kilku miesiącach walczył jednak znowu, a w roku następnym ponowienie oblegał to samo miejsce.

Zdrowie zniszczone przez ciągłe walki, w końcu jednak odmówiło Czarnieckiemu posłuszeństwa. Zmarł w drodze do Lwowa 16 lutego 1665 roku, od kilku tygodni będąc hetmanem polnym.

Na koniec pochylmy się nad charakterystyką Stefana Czarnieckiego. Z pewnością można powiedzieć, że był doświadczonym żołnierzem, który w obozach wojskowych spędził większość swego życia. Był bardzo wymagający i surowy, tak dla siebie, jak i swoich podwładnych.

Bywa, że współcześni publicyści przypisują mu pazerność i okrucieństwo. Co do pierwszego, to podkreśla się, że zatrzymywał dla siebie część żołdu przeznaczonego dla swoich żołnierzy. Jest to jednak informacja niepewna i określić ją można jako plotkę, w której może i tkwiło ziarnko prawdy. Dodać jednak trzeba, że niewątpliwie Czarniecki w związku z prowadzonymi działaniami zbrojnymi wydawał ogromne ilości pieniędzy, być może więc częściowo próbował wetować sobie te straty, aby utrzymać swoje finanse w normie.

Odnośnie okrucieństwa, którym rzekomo się charakteryzował, to zaznaczyć należy, że tego typu oceny powinno się wysuwać nie na podstawie współczesnych nam warunków i mentalności, a realiów opisywanych czasów. Na tym tle zaś Czarniecki nie wyróżniał się szczególnie. Nie przeczy to jednak temu, że mógł odznaczać się małą wrażliwością na ludzką krzywdę, w końcu wojna brutalizuje, a on spędził na niej wiele czasu.

Nie chodzi tu bynajmniej o usprawiedliwianie jego zachowania i twierdzenie, że kłamstwem jest posądzanie go o okrucieństwo. Ważne jest jednak, żeby nie czynić z niego potwora żądnego krwi, ponieważ był tylko i aż dzieckiem swoich czasów. Przy tych wszystkich zastrzeżeniach to właśnie głównie Stefanowi Czarnieckiemu przypisać należy wygnanie Szwedów z ojczyzny i choćby tylko z tego powodu zasługuje on na wdzięczną pamięć potomnych.

[Typowe dla gównogłowych ćwierćinteligentów jest właśnie ocena wydarzeń historycznych z perspektywy współczesności – np. zarzut braku oddziałów homoseksualistów w wojskach Władysława Jagiełły.
Admin]

Karina Kabacińska
https://polskaniepodlegla.pl