Jak w PRL pokonano groźną epidemię

Obecnie cały świat dramatycznie walczy z epidemią wywołaną przez nieznaną wcześniej odmianę koronawirusa typu SARS-CoV-2. Z pandemią nie mogą sobie poradzić najbogatsze i najsilniejsze państwa Zachodu. [Nie ma żadnej epidemii ani pandemii, jest szczekanie żydowskich mediów – admin]

Przy tej okazji warto przypomnieć o zapomnianej już dzisiaj epidemii ospy prawdziwej, która dotknęła Polskę w 1963 r.

Ospa prawdziwa (Variola vera) należała w przeszłości do najgroźniejszych chorób zakaźnych przenoszonych przez wirusy. Jej śmiertelność u osób szczepionych wynosiła 3%, a u osób nieszczepionych około 30%. Jednakże istniały postacie choroby o śmiertelności szacowanej na 95%. Ostatni przypadek ospy prawdziwej na świecie zanotowano w 1978 r., a chorobę uznano za całkowicie zwalczoną w 1980 r.

W 1963 r. jej epidemia wybuchła we Wrocławiu. W maju tego roku powrócił do Wrocławia z wyjazdu służbowego do Azji Bonifacy Jedynak – oficer Służby Bezpieczeństwa. Miał gorączkę, dreszcze i wykwity na skórze. Wrocławscy lekarze skonsultowali się z kolegami z Instytutu Chorób Tropikalnych w Gdyni. Ci orzekli, że Jedynak ma malarię. Chory został odizolowany w jednym z wrocławskich szpitali i po pewnym czasie powrócił do zdrowia.

Okazało się jednak, że oprócz malarii miał też ospę prawdziwą, czego nikt nie był świadomy. Wirusem ospy prawdziwej zakaził salową, opiekującą się jego izolatką. Ona posłała wirusa dalej, stając się wtórnym źródłem choroby, której początkowo żaden lekarz we Wrocławiu nie potrafił poprawnie zdiagnozować. Uznano, że salowa jest chora na ospę wietrzną, ponieważ choroba miała u niej łagodniejszy przebieg. Takiego szczęścia nie miała już jej córka, pracująca jako pielęgniarka, która zmarła 8 lipca 1963 r. – pięć dni po nagłym omdleniu i hospitalizacji.

Następnie wirus zabił syna salowej i lekarza, który ją badał. Nadal jednak nikt nie podejrzewał, że przyczyną tych zgonów była ospa prawdziwa. W sytuacji zorientował się dopiero w drugiej dekadzie lipca dr Bogumił Arendzikowski z Miejskiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej we Wrocławiu. Przeanalizował on wszystkie przypadki zachorowań oraz powiązania między chorymi.

Ostatecznym dowodem stał się czterolatek, który miał kontakt z zakażoną salową i który nie miał prawa zachorować na ospę wietrzną, ponieważ ją niedawno przeszedł. Swoje wnioski Arendzikowski przekazał kierownikowi wrocławskiego sanepidu, dr. Jerzemu Rodziewiczowi, który przesłał je do Warszawy.

Reakcja władz była natychmiastowa. 15 lipca 1963 r., po 47 dniach od pierwszego zachorowania, we Wrocławiu ogłoszono stan pogotowia przeciwepidemicznego. Dwa dni później ogłoszono w mieście stan epidemii. Jeszcze tego samego dnia, w którym do stolicy dotarła wiadomość o zdiagnozowaniu ospy prawdziwej, do Wrocławia został wysłany wiceminister zdrowia Jan Kostrzewski (1915-2005) wraz z zapasem 10 tys. szczepionek. Stanął on na czele akcji VV – czyli Variola Vera, od łacińskiej nazwy choroby. Kostrzewski miał już doświadczenie w walce z ospą prawdziwą, ponieważ w 1962 r. pod jego kierunkiem przeprowadzono likwidację epidemii tej choroby wśród załogi statku hinduskiego na redzie portu w Gdańsku.

Od 17 lipca zaczęto organizować szpitale dla chorych i izolatoria. 18 lipca o epidemii władze oficjalnie poinformowały za pośrednictwem radia i prasy opinię publiczną. Wrocław został odizolowany od reszty kraju kordonem sanitarnym. Nikt kto nie miał zaświadczenia o szczepieniu przeciw ospie prawdziwej nie mógł wjechać do miasta, ani z niego wyjechać.

Rozpoczęto też ogromną akcję szczepień. Za odmowę zaszczepienia groziła kara do 3 miesięcy pozbawienia wolności. W samym Wrocławiu zaszczepiono 98% mieszkańców. Akcję szczepień rozszerzono również na pięć sąsiednich województw. W związku z tym, że w Polsce nie było aż tylu szczepionek przeciw ospie prawdziwej, dodatkowe pół miliona ściągnięto z ZSRR.

Na samym początku akcji odizolowano 1462 osoby, u których podejrzewano zakażenie ospą prawdziwą. Przebywały one w strzeżonych izolatoriach, do których z zewnątrz dostarczano posiłki. Czynność tę pracownicy służby zdrowia musieli wykonać tak, żeby nie dotknąć żadnego przedmiotu znajdującego się w izolatorium, a po wyjściu stamtąd podlegali dezynfekcji.

Podjęto też szereg działań profilaktycznych. Zakazano sprzedaży chleba w sklepach samoobsługowych i korzystania z basenów. Klamki w budynkach użyteczności publicznej owinięto bandażami nasączonymi chloraminą – silnym środkiem odkażającym. W mieście umieszczono tablice z komunikatem: „Witamy się bez podawania rąk”. Uruchomiono też specjalny numer telefonu 019, pod którym można było odsłuchać nagrania komunikatów radiowych.

Pomimo ogłoszenia stanu epidemii nie zamknięto ani nie ograniczono działalności żadnego zakładu pracy we Wrocławiu. Nie odwołano też masowych uroczystości z okazji obchodzonego 22 lipca Święta Odrodzenia Polski. Eksperci Światowej Organizacji Zdrowia oceniali, że epidemia, która wybuchła we Wrocławiu, potrwa dwa lata i pochłonie co najmniej 2 tys. ofiar śmiertelnych.

Jednakże wiceminister Kostrzewski opanował sytuację w dwa miesiące. 19 września 1963 r. zakończono kwarantannę ostatnich osób przebywających w izolatoriach. Ogółem podczas epidemii ospy prawdziwej we Wrocławiu zachorowało 99 osób, z czego siedem zmarło. Czterech spośród zmarłych było pracownikami służby zdrowia.

Warto przypomnieć kim był kierujący akcją VV wiceminister zdrowia Jan Kostrzewski. Był światowej sławy lekarzem-epidemiologiem, absolwentem wydziałów lekarskich Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Warszawskiego. Od 1945 r. pracował naukowo na wydziale lekarskim UJ.

W 1954 r. uzyskał stopień profesora nadzwyczajnego, a w 1964 r. profesora zwyczajnego nauk medycznych. Opublikował ponad 270 prac naukowych z dziedziny epidemiologii i mikrobiologii, a pod jego kierunkiem napisano 42 prace naukowe. Stał się twórcą polskiej szkoły epidemiologii. W latach 1957-1958 był stypendystą Światowej Organizacji Zdrowia w Szkole Zdrowia Publicznego Uniwersytetu Harvarda.

W 1958 r. zainicjował powołanie Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych. W latach 1977-1981 był prezesem Międzynarodowego Towarzystwa Epidemiologów. Położył duże zasługi w opracowaniu szczepionki przeciw durowi brzusznemu. Zorganizował na szeroką skalę porównawcze kontrolowane badania terenowe skuteczności i bezpieczeństwa szczepionki przeciw durowi brzusznemu oraz nowo wyprodukowanych szczepionek.

Był to największy program terenowego badania szczepionek, jaki kiedykolwiek przeprowadzono w Polsce. Jego wynikiem było wprowadzenie corocznych szczepień przeciw durowi brzusznemu i paradurom A i B sprawdzoną pod względem bezpieczeństwa szczepionką o wysokiej skuteczności.

Prof. Kostrzewski należał też do głównych organizatorów systemu szczepień ochronnych w Polsce. Jako wiceminister, a później minister zdrowia PRL systematycznie rozszerzał od 1963 r. Program Szczepień Ochronnych, dostosowując go do zmieniającej się sytuacji epidemiologicznej i dostępności nowo pojawiających się szczepionek. Wdrażał szczepienia akcyjne, przekształcone następnie w szczepienia powszechne.

Od 1960 r. współpracował ze Światową Organizacja Zdrowia, najpierw jako członek zespołu ekspertów, a w latach 1969-1970 jako wiceprezydent Światowego Zgromadzenia Zdrowia. W 1975 r. został przewodniczącym Rady Wykonawczej WHO. Natomiast w latach 1977-1980 należał do kierownictwa Światowej Komisji Wykorzenienia Ospy na Świecie. Był jednym z inicjatorów światowego programu szczepień przeciw błonicy, gruźlicy, krztuścowi, odrze, poliomyelitis i tężcowi.

Podczas okupacji niemieckiej Kostrzewski należał od grudnia 1939 r. do prawicowego Związku Odbudowy Rzeczypospolitej i kierował strukturami tej organizacji w Krakowie. W latach 1940-1941 pracował też w Klinice Chirurgicznej oraz na Oddziale Chorób Zakaźnych Szpitala św. Łazarza w Krakowie. Wiosną 1941 r., w związku z aresztowaniem najbliższych współpracowników, poszukiwany przez gestapo, opuścił Kraków i po zmianie nazwiska na Zarębski wyjechał do Warszawy.

Po scaleniu ZOR z Armią Krajową w 1943 r. został oficerem AK w stopniu podporucznika i objął obowiązki lekarza wojskowego AK (ps. „Kozioł”). Organizował służbę sanitarną I Zgrupowania II Rejonu AK w Warszawie. Uczestniczył w powstaniu warszawskim jako lekarz naczelny VII zgrupowania (batalionu) „Ruczaj”. Za udział w powstaniu otrzymał Krzyż Walecznych.

Po upadku powstania warszawskiego trafił do obozu jenieckiego w Lamsdorf (Łambinowice), a następnie do obozu jenieckiego w Kaisersteinbruck koło Wiednia. W obu tych obozach prowadził izbę chorych. Po wyzwoleniu przez Armię Czerwoną został skierowany przez radzieckie władze wojskowe do Budapesztu, gdzie do końca czerwca 1945 r. pracował jako lekarz w obozie repatriantów i organizował walkę z epidemią tyfusu plamistego i czerwonki.

W lipcu 1945 r. powrócił do Polski i włączył się w pracę dla kraju, takiego jaki wtedy był, najpierw jako pracownik naukowy UJ i Akademii Medycznej w Warszawie, a następnie urzędnik państwowej służby zdrowia PRL, współpracujący z premierem Józefem Cyrankiewiczem. Do kwietnia 1951 r. pracował w Zakładzie Wyrobu Surowic i Szczepionek Państwowego Zakładu Higieny w Krakowie. Następnie kierował Zakładem Epidemiologii Państwowego Zakładu Higieny (1951-1978), był sekretarzem Wydziału VI Nauk Medycznych PAN (1972-1980), wiceprezesem (1981-1984) i prezesem (1984-1989) Polskiej Akademii Nauk, wiceministrem zdrowia i Głównym Inspektorem Sanitarnym (1961-1968) oraz ministrem zdrowia (1968-1972).

Był też bezpartyjnym posłem na Sejm PRL IX kadencji (1985-1989), członkiem prezydium Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu, wiceprzewodniczącym Tymczasowej Rady Krajowej PRON, członkiem Rady Naczelnej oraz Zarządu Głównego ZBoWiD i członkiem Rady Konsultacyjnej przy Przewodniczącym Rady Państwa Wojciechu Jaruzelskim.

Zainicjował uchwalenie ustawy o zwalczaniu chorób zakaźnych, która obowiązywała w latach 1963-2001. Postać prof. Kostrzewskiego jest kolejnym dowodem na to, że historia PRL jest skomplikowana w stopniu przekraczającym jakiekolwiek wyobrażenia animatorów polityki historycznej III RP.

Bohdan Piętka

Literatura:
A. Baron, „Zapomniana epidemia – ospa prawdziwa we Wrocławiu”, http://www.twojahistoria.pl, 29.03.2020;
D. Naruszewicz-Lesiuk, „Jan Karol Kostrzewski (1905-2005). W 100 rocznicę urodzin”,
„Przegląd Epidemiologiczny”, 2015, nr 69, s. 923-927, Powstańcze biogramy – Jan Karol Kostrzewski, http://www.1944.pl.
Fot. Wikipedia Commons

Myśl Polska, nr 15-16 (12-19.04.2020)
http://mysl-polska.pl