Józef Cyrankiewicz nie był konfidentem w KL Auschwitz

Od redakcji: poniżej drukujemy tekst dr. Adama Cyry dotyczący fałszerstw, jakich dokonują współcześni historycy w odniesieniu do obozowej przeszłości Józefa Cyrankiewicza.

Pomimo merytorycznego charakteru polemiki z tezami prof. Wiesława J. Wysockiego i dr. Rafała Brzeskiego, redakcja tygodnika „Nasza Polska” nie uznała za stosowne go zamieścić. Przypadek ten nie jest odosobniony – media uznające się za patriotyczne notorycznie nie dopuszczają do głosu tych autorów, którzy nie pasują do lansowanego przez nie zideologizowanego wzorca najnowszej historii Polski. W ten sposób powielają metody historycznej propagandy z okresu stalinowskiego.

„Myśl Polska” będzie demaskować takie postawy, gdyż tak naprawdę są one sprzeczne z polską racją stanu, gdyż godzą w uczciwość spojrzenia na historię i uderzają nawet w te jej fragmenty, które świadczą o polskim heroizmie. W imię fałszywie pojętego „antykomunizmu” niszczą prawdę o polskiej historii.  Oto tekst dr. Adama Cyry:

Uprzejmie proszę o opublikowanie mojego listu, nawiązującego do wywiadu, który przeprowadził Mariusz Rawicz z prof. dr. hab. Wiesławem Janem Wysockim. Tekst ten, zatytułowany „Witold Pilecki nie obciążył swoimi zeznaniami”, został opublikowany w „Naszej Polsce” nr 21 z 21 z maja br.

Prof. Wysocki we wspomnianym wywiadzie twierdzi, że Józef Cyrankiewicz odegrał jako konfident negatywną rolę w obozowym ruchu oporu w KL Auschwitz, a także naganną była jego postawa wobec rotmistrza Witolda Pileckiego, kiedy ten został uwięziony, a potem był sądzony i oczekiwał na wykonanie wyroku śmierci wiosną 1948 r. Mój pogląd na ten temat jest zupełnie odmienny.Józef Cyrankiewicz nigdy nie był konfidentem w KL Auschwitz. Powtarzane również w artykułach innych autorów, publikowanych przykładowo w tygodniku „Wprost” (nr 1 z 6.01.2008 r.) przez Dorotę Kanię czy nie tak dawno w „Gazecie Warszawskiej” przez dr. Rafała Brzeskiego, stwierdzenia jakoby w wyniku denuncjacji dokonanej przez Józefa Cyrankiewicza zginęło całe kierownictwo Związku Organizacji Wojskowej (ZOW), założonego potajemnie w KL Auschwitz przez Witolda Pileckiego, jest nieprawdą.    

Podobnie nieprawdziwy jest pogląd, jakoby przed swoją ucieczką z obozu oświęcimskiego Pilecki spotkał się z Józefem Cyrankiewiczem i dał mu do zrozumienia, że podziemie obozowe rozszyfrowało go jako konfidenta. W rzeczywistości rotmistrz Pilecki po udanej ucieczce z KL Auschwitz wiosną 1943 r., przebywając w Warszawie, najprawdopodobniej nie wiedział, że w obozie oświęcimskim nastąpiły masowe aresztowania wśród więźniów we wrześniu tegoż roku. W następstwie czego osadzono w bunkrach bloku nr 11 siedemdziesięciu czterech więźniów. Politische Abteilung, czyli obozowe gestapo po śledztwie połączonym z intensywnymi przesłuchaniami  część aresztowanych więźniów zwolniło. Wśród nich było kilku członków ZOW: Henryk Bartosiewicz, dr Rudolf Diem, dr Władysław Fejkiel, Leon Murzyn czy Wacław Weszke.

Pozostałych więźniów osadzonych w areszcie obozowym, w liczbie pięćdziesięciu czterech, rozstrzelano pod Ścianą Straceń w dniu 11 października 1943 r. Wśród straconych znaleźli się czołowi przywódcy konspiracji wojskowej w obozie: ppłk Juliusz Gilewicz, mjr Zygmunt Bończa-Bohdanowski, ppłk Teofil Dziama, Jan Mosdorf, kpt. Tadeusz Paolone (w obozie Lisowski) i ppłk Kazimierz Stamirowski.

Po tej egzekucji spowodowanej nie przez Józefa Cyrankiewicza, posługującego się m.in. konspiracyjnym pseudonimem „Rot”, lecz przez więźniów-szpicli obozowych: Jerzego Krzyżanowskiego i Stefana Ołpińskiego, tajna działalność ZOW uległa poważnemu osłabieniu. Byli więźniowie, jak chociażby dr Rudolf Diem, w swoich powojennych wspomnieniach i relacjach winą za wydanie w ręce obozowego gestapo przywódców organizacji wojskowej  w KL Auschwitz obarczają przede wszystkim uciekiniera z obozu Jerzego Krzyżanowskiego, pochodzącego z Ostroga na Wołyniu, który przed wojną był podoficerem lotnictwa i z tego okresu znał m.in. ppłk. Juliusza Gilewicza oraz ppłk. Teofila Dziamę, którzy również byli lotnikami.

Po ucieczce z obozu Krzyżanowski przebywał w Warszawie pod przybranym nazwiskiem Jerzy Czerniawski. Tam kontaktował się z żoną dr. Diema, a także z żoną Bolesława Kuczbary, który w obozie obdarzył go zaufaniem i wtajemniczył w sprawy związane z konspiracją więźniów.  Kuczbara wprawdzie sam nie był członkiem ZOW, lecz znał jej przywódców. Krzyżanowski został powtórnie aresztowany i osadzony w KL Auschwitz jako Mieczysław Jelec, stając się szczególnie niebezpiecznym szpiclem, który głównie przyczynił się do wspomnianej egzekucji w dniu 11 października 1943 r.

Warto także nadmienić, że więźniów rozstrzeliwał wówczas Rapportführer Wilhelm Clausen, który zmarł w więzieniu Montelupich w Krakowie w 1948 r. podczas przygotowań do jego procesu. Osobiście w połowie lat osiemdziesiątych przez wiele miesięcy zbierałem materiały na temat działalności obozowego ruchu oporu w 1944 r. z udziałem Józefa Cyrankiewicza i skoczka spadochronowego-cichociemnego ppor. Stefana Jasieńskiego ps. „Urban”. Efektem moich wysiłków badawczych było opracowanie „Spadochroniarz „Urban”, opublikowane w „Zeszytach Oświęcimskich” nr 19 z 1988 r. Nie natrafiłem wtedy, ani nigdy później, na ślad żadnych dowodów, które świadczyłyby o tym, że Józef Cyrankiewicz był konfidentem obozowym.

Były więzień Stanisław Kłodziński w swoim opracowaniu, zatytułowanym „Józef Cyrankiewicz w obozie oświęcimskim”, wydrukowanym później w „Przeglądzie Lekarskim” nr 1 z 1990 r., trafnie i zgodnie z prawdą napisał: „Józef Cyrankiewicz (1911-1988), (…) zapisał się na trwałe  w historii KL Auschwitz jako więzień konspirator, wyróżniający się bardzo silną indywidualnością (…), odważny, przemyślny i doświadczony, umiejący podejmować oryginalne, bardzo ryzykowne i trafne decyzje w najtrudniejszych warunkach i sytuacjach obozowych. Jest to karta mało znana nawet historykom, a szerokim kręgom często w ogóle nie znana bądź uproszczona czy sfałszowana”.

Grypsy wysyłane z obozu pisane przez Józefa Cyrankiewicza

Józef Cyrankiewicz nie był członkiem Związku Organizacji Wojskowej w KL Auschwitz i przebywając w tym obozie nigdy nie poznał osobiście Witolda Pileckiego. O jego działalności w obozowym ruchu oporu Cyrankiewicz wiele słyszał, kojarzył go jednak z więźniem o nazwisku Tomasz Serafiński, pod którym rotmistrz był zarejestrowany w obozie. Potwierdził to sam Pilecki w meldunku wysłanym z Kraju 4 września 1946 r. do sztabu II Korpusu Polskiego we Włoszech (kopia tego meldunku jest przechowywana w Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu).

Ponadto Pilecki ani w raporcie dla Komendy Głównej Armii Krajowej z jesieni 1943 r., sporządzonym po  ucieczce z KL Auschwitz, ani w swoim powojennym raporcie z 1945 r. nic nie wspomina o jakiejkolwiek znajomości z Józefem Cyrankiewiczem (kopie tych raportów są przechowywane również w Muzeum Auschwitz-Birkenau). Obecnie nie ma także żadnych wiarygodnych dokumentów, które potwierdzałyby wyjątkowo negatywną rolę, jaką rzekomo miał odegrać Józef Cyrankiewicz podczas procesu Witolda Pileckiego w marcu 1948 r. W zaistniałej sytuacji niewątpliwie Józef Cyrankiewicz zachował się biernie, chociaż wydaje się, że niewiele mógł pomóc, ponieważ wszelkie prośby o ułaskawienie rozpatrywał prezydent Bolesław Bierut, który rzadko korzystał z przysługujących mu uprawnień i z reguły zatwierdzał wcześniej zapadłe wyroki śmierci.

Warto również przypomnieć, że w polskim państwie podziemnym Józef Cyrankiewicz, który szybko włączył się do konspiracji pepeesowskiej i działalności w Związku Walki Zbrojnej, a na początku 1941 r. był nawet przewidziany na stanowisko zastępcy Delegata Rządu na Kraj, lecz aresztowanie i uwiezienie go w KL Auschwitz umożliwiło mu objęcie tej funkcji („Armia Krajowa w dokumentach 1939-1945”, t.1, Wrocław 1990, s.383).

Ponadto trzeba także przypomnieć, że w sierpniu 1944 r. w KL Auschwitz powstała konspiracyjna Rada Wojskowa Oświęcim, składająca się przeważnie z więzionych w tym obozie oficerów różnych narodowości, wśród nich było również kilku dawnych działaczy ZOW. Na jej czele miał stanąć  Józef Cyrankiewicz, któremu dowódca Okręgu Śląskiego Armii Krajowej, mjr Zygmunt Walter-Janke,polecił przekazać w październiku 1944 r. pisemne pełnomocnictwo kierowania konspiracyjnymi pracami wojskowymi na terenie KL Auschwitz.

Zastępca inspektora  w Inspektoracie Bielskim AK, którym wtedy był Stanisław Chybiński – uciekinier z KL Auschwitz, samowolnie wstrzymał jednak nominację „Rota”, przekreślając ją i pisząc na niej: „Nieaktualne”. Uzasadnił swój czyn tym, że najpierw należało ustalić wzajemne stosunki między Radą Wojskową Oświęcim, Inspektoratem Bielskim AK i Obwodem Oświęcimskim AK oraz grupą Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) w Brzeszczach koło Oświęcimia, a dopiero później podejmować taką decyzję.

Na zakończenie koniecznie należy zacytować fragment zachowanego raportu komendantury policji bezpieczeństwa  w Katowicach z dnia 18 grudnia 1944 r.: „Jak wynika z przechwyconego materiału, obóz koncentracyjny w Oświęcimiu jest także w strefie działania AK. Z ramienia inspektora obozem zajmuje się Wojskowa Rada Obozu – WRO (…). Jako komendant obozu z ramienia AK wyznaczony został niejaki „Rot”. Zajmuje się on zwłaszcza sporządzaniem raportów o sytuacji w obozie i przekazywaniem ich dalej do okręgu (…). Obecnie organizacja ta jest rozpracowywana, o czym po upływie pewnego czasu, sporządzony zostanie specjalny raport”.

Z przedstawionego fragmentu raportu – sporządzonego na podstawie doniesień obozowego gestapo z KL Auschwitz – jednoznacznie wynika, że starano się wówczas rozpracować obozowy ruch oporu, znając jedynie pseudonim jego aktualnego przywódcy. Dalszy bieg wypadków mógł doprowadzić do sytuacji, że Politische Abteilung zdekonspirowałoby całkowicie organizację obozową i nastąpiłyby aresztowania jej członków wewnątrz obozu.

Działania wojenne Armii Czerwonej w styczniu 1945 r. – powodujące przesunięcie się linii frontu na teren Górnego Śląska oraz wcześniejsza ewakuacja urzędów niemieckich  i policji – uniemożliwiły jednak gestapo prowadzenie dalszego rozpoznania w tym kierunku, a tym samym będące w toku śledztwo nie zakończyło się tragicznie dla obozowego ruchu oporu, w tym przede wszystkim dla pozostałych w KL Auschwitz członków Rady Wojskowej Oświęcim i samego Józefa Cyrankiewicza.

Nieprawdziwe jest także stwierdzenie prof. Wysockiego, jakoby Józef Cyrankiewicz wyjechał z KL Auschwitz w obawie przed zamachem, przygotowywanym na niego przez podziemie obozowe.W rzeczywistości bowiem był ewakuowany wraz z tysiącami innych więźniów obozu oświęcimskiego w styczniu 1945 r. do KL Mauthausen, gdzie został wyzwolony wiosną tegoż roku.

Ostatnio ukazała się cenna publikacja źródłowa, zatytułowana „Grypsy z Konzentrationslager Auschwitz Józefa Cyrankiewicza i Stanisława Kłodzińskiego”, w opracowaniu naukowym prof. dr. hab. Ireny Paczyńskiej z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Grypsy to są trwałym śladem obozowej konspiracji z udziałem Józefa Cyrankiewicza oraz współpracujących z nim innych więźniów KL Auschwitz.

dr Adam Cyra, Oświęcim
http://sol.myslpolska.pl